Laatste nieuws
Frans van Agt
4 minuten leestijd
opinie

Actief donorsysteem zonder morele druk

Plaats een reactie

ethiek

Goede voorlichting kan sfeer van ‘burgerplicht’ voorkomen

Voor veel mensen is actieve donorregistratie – ‘ja, tenzij’ – een te dwingend systeem. Zij vrezen een publieke moraal waarbij orgaandonatie vanzelfsprekend is. Die angel kan eruit, als de overheid de juiste maatregelen neemt.

Veel patiënten wachten op een donor-orgaan. Vaak verslechtert hun gezondheidstoestand tijdens het wachten, soms tot de dood erop volgt. Er is dan ook veel aan gelegen het aanbod aan donororganen te verhogen. Eén van de manieren waarop dit kan, is het invoeren van een actief donorregistratiesysteem (ADR). Dit houdt in dat na overlijden bij iemand organen kunnen worden uitgenomen, tenzij hij in het donorregister heeft laten optekenen dat hij dit niet wil. Het is een geen-bezwaarsysteem, zij het dat een niet-geregistreerde eerst nog een aantal keren actief achter de broek wordt gezeten. Reageert iemand niet, dan wordt hij als donor aangemerkt. Begin oktober hebben onder meer patiëntenverenigingen en artsen die betrokken zijn bij de transplantatiegeneeskunde, hierover een gezamenlijke brief geschreven aan premier Rutte en PvdA-leider Samsom.1 De brief houdt een pleidooi in voor het ADR, onder verwijzing naar ieders maatschappelijke verantwoordelijkheid om kenbaar te maken of men donor wil zijn of niet.

Zelfbeschikking
Nu is voor orgaandonatie nog altijd expliciete toestemming vereist: van de donor zelf, of eventueel van nabestaanden. Voorstanders van het actieve donorregistratiesysteem vinden dat hieraan het ernstige nadeel kleeft dat het donorregister geen goede afspiegeling is van de opvattingen van de bevolking. Veel Nederlanders staan namelijk positief tegenover het doneren van hun organen, maar laten zich niet als donor registreren omdat het gevoel van urgentie ontbreekt (‘mijn tijd is nog niet gekomen’). Het gevolg hiervan is dat er onnodig organen verloren gaan.

Het ADR ondervangt dit probleem. En bij voldoende voorlichting is het aannemelijk dat mensen die geen donor willen zijn, hun weg naar het donorregister wel weten te vinden. Voorstanders van het geldende toestemmingssysteem betwijfelen dit. Volgens hen ligt ook in het ADR onderregistratie op de loer. Daarbij is het, uit oogpunt van zelfbeschikking en het grondrecht van lichamelijke integriteit, erger dat iemand ten onrechte als donor wordt aangemerkt dan ten onrechte als weigeraar.

Publieke moraal
In deze zich voortslepende discussie wordt één ding steevast over het hoofd gezien: de introductie van het ADR leidt gemakkelijk tot het ontstaan van een publieke moraal waarbij het doneren van je organen als vanzelfsprekend wordt beschouwd en het voor maatschappelijk onverantwoordelijk gehouden wordt om niet te doneren. Immers, hoe meer de overheid meent dat voor haar burgers iets op het spel staat,
des te hogere vormeisen zij stelt aan de wijze waarop zij geldig toestemming kunnen verlenen. Medische proefpersonen bijvoorbeeld kunnen slechts schriftelijk toestemming verlenen, op basis van schriftelijke informatie en doorgaans pas nadat hun bedenktijd is gegeven. Of een voorbeeld uit andere hoek: degene die een contract voor de aankoop van een huis tekent, is hieraan pas gebonden als
hij zich niet binnen drie dagen heeft bedacht. Omgekeerd geldt: hoe minder eisen de overheid stelt aan de vorm van toestemming, des te minder meent zij dat haar burgers iets te verliezen hebben. Anoniem gemaakt lichaamsmateriaal dat is overgebleven na diagnostiek of behandeling, mag bijvoorbeeld zonder expliciete toestemming worden gebruikt voor medisch-wetenschappelijk onderzoek. Wie geen bezwaar maakt, stemt toe. Ook voor het ADR geldt: wie zwijgt stemt toe. Daarmee draagt de overheid impliciet de opvatting uit dat er voor orgaandonoren weinig op het spel staat. Voor lang niet iedereen geldt echter dat orgaandonatie een kleinigheid is. Sommigen hebben geloofsbezwaren. Een grotere groep heeft geen principiële bezwaren, maar vindt het een afschrikwekkend idee dat hun lichaam zo kort na overlijden wordt ontmanteld, in geval van hersendood zelfs terwijl het hart nog klopt. Voor deze groep betekent orgaandonatie een vorm van zelf-overwinning en is het eerder een gunst dan een vanzelfsprekendheid. Begrijpelijk dat deze mensen een publieke moraal vrezen waarin van hen wordt verwacht dat zij hun organen doneren.

Verbod op wederkerigheid
Om mensen die donatie geen vanzelfsprekendheid vinden voor het ADR te winnen, moet de wettelijke invoering ervan gepaard gaan met maatregelen die voorkomen dat de door hen gevreesde publieke moraal ontstaat. De overheid moet bijvoorbeeld aan de instelling van het ADR een voorlichtingscampagne koppelen, waarin juist voortdurend benadrukt wordt dat mensen zich vrij moeten voelen om geen organen te doneren en dat de keuze om bezwaar te maken niemand wordt aangerekend.

Verder moet in een nieuwe orgaanwet expliciet het verbod op wederkerigheid worden bevestigd. Wederkerigheid wil zeggen dat patiënten die als orgaandonor staan geregistreerd, voorrang hebben bij het ontvangen van een orgaan: een logisch uitvloeisel van een moraal die ervan uitgaat dat orgaandonatie een kleine moeite is. Door wettelijk te bevestigen dat wederkerigheid verboden is, maakt
de overheid duidelijk dat haar keuze voor het ADR niet betekent dat zij partij kiest voor een bepaalde moraal, maar is ingegeven door de wens de betrouwbaarheid van het donorregister te vergroten.

Deze maatregelen zullen de morele norm ‘orgaandonatie is een burgerplicht’ hopelijk voorkomen. De zekerheid dat dit voor 100 procent zal lukken, is er niet. Maar dat moeten we misschien voor lief nemen, gezien het grote belang dat op het spel staat: een betere toekomst voor transplantatiepatiënten.


Frans van Agt, jurist UMC St Radboud Nijmegen

Correspondentieadres: f.vanagt@iwkv.umcn.nl;

c.c.: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld.



Meer over dit onderwerp:



beeld: Hollandse Hoogte
beeld: Hollandse Hoogte
<b>Download dit artikel (PDF)</b>
opinie orgaandonatie ethiek
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.