Zorgen voor de zorg is hard nodig

Dat de zorg onder druk staat, heeft intussen eenieder wel gemerkt. Of het nu de patiënt is die wacht op een afspraak, de zorgmedewerker die collega’s langdurig moet missen vanwege ziekte of vertrek en op z’n tandvlees loopt, of de teamleider die de planning niet meer rondkrijgt. Ook de bedrijfsarts ziet zijn spreekkamer steeds voller lopen met zorgmedewerkers.

Gelukkig wordt er niet alleen bottom-up geroepen om hulp: ook minister Kuipers, inmiddels het kabinetslid met het hoogste uitgavenlijstje, vindt dat er wat moet gebeuren. Hij sloot recentelijk het Integraal Zorgakkoord waarin veel aandacht uitgaat naar behoud en waardering van zorgpersoneel. Een mooie stap met uitgesproken commitment van nagenoeg alle betrokken partijen. Mijns inziens wordt dit nóg beter, of – sterker nog – is het voorwaardelijk voor het slagen als we de Arbowet als medicijn gaan omarmen. Je weet wel, die wet over gezond en veilig werken die al bestond voordat ik geboren was.

Toch wordt er op dit moment in de zorg lang niet altijd en overal gezond en veilig gewerkt. De bedrijfsarts ziet daarvan dagelijks de voorbeelden in de spreek­kamer. Dat langdurig onder hoge druk werken stressklachten, overspanning en uiteindelijk burn-out kan opleveren, is inmiddels welbekend. Dat doet overigens niets af aan de ernst van de situatie en vraagt dus om aandacht. Minder bekend is echter dat depressies ook (mede) kunnen ontstaan door een onveilige werkomgeving. Gepest of sociaal uitgesloten worden is een op zichzelf staande risicofactor voor het ontwikkelen van een depressie.

Helaas is deze risicofactor nog veelvuldig aanwezig. De Jonge Specialist publiceerde in 2020 de resultaten van de Nationale a(n)ios-enquête Gezond en veilig werken. 17 procent van de respondenten had in het voorafgaande jaar te maken gehad met pesten of discriminatie. Onlangs verschenen de cijfers van een nieuwe ronde. Ook bij de coassistenten is het raak: precies een jaar geleden publiceerde De Geneeskundestudent haar onderzoeksrapport over veilig werken. Daarin wordt aangeven dat 15 procent van de coassistenten het voorafgaande jaar te maken heeft gehad met ongewenst gedrag, voor 40 procent daarvan bestaat dat uit discriminatie of pesten.

Je weet wel, die wet over gezond en veilig werken die al bestond voordat ik geboren was

Aan zowel de werkdruk als de (psycho­logische) veiligheid kunnen we wat doen. Maar in tegenstelling tot wat er vaak gebeurt is de oplossing dus niet (alleen) de medewerker naar een coach of psycholoog sturen, maar juist het werk anders organiseren of durven zoeken naar oplossingen op terreinen van cultuur en sfeer. Dat vraagt om interventies op organisatieniveau.

Om te onderzoeken of en in welke mate van bovenstaande zaken sprake is in een organisatie, om dit bespreekbaar te maken en om hiervoor oplossingen aan te dragen, staat de bedrijfsarts klaar voor de zorgmedewerker en diens leidinggevende. Tot mijn grote frustratie komt de bedrijfsarts vaak pas laat in beeld: als het kwaad al geschied is. Dat werken we als bedrijfsartsen zelf in de hand door onvoldoende zichtbaar te zijn op de werkvloer.

Dus beste collega-bedrijfsarts: kom de spreekkamer uit en laat je zien! En ondertussen, beste zorgmedewerker: maak gebruik van de rechten die de Arbowet je geeft, waaronder vrije anonieme toegang tot een bedrijfsarts die jou als collega zorgverlener begrijpt, hoort en adviseert.