Vroegpensioen: doekje voor het bloeden

Afgelopen weekend moest het gebeuren: klimop gesnoeid, onkruid gewied, granietkeien gelegd en terras onkruidvrij gemaakt. Mijn tuin ligt er weer netjes bij, but it comes with a cost: mijn kantoorspieren protesteren luid. Vorig jaar deed het tuinbedrijf groot onderhoud bij ons: rooi- en grondwerk. Het was toen net zo warm en droog als nu. Wat hadden de mannen het zwaar. Ik één dag. Zij een loopbaan lang.

Door het pensioenakkoord staan zware beroepen weer volop in de belangstelling. Als knelpunt in de onderhandelingen tussen sociale partners en overheid. Positieve spin-off: werkgevers erkennen dat er beroepen zijn waarin je harder slijt dan een arbeidsleven toelaat. In zijn proefschrift pleitte gezondheidseconoom Bastiaan Ravesteijn al in 2016 voor het afschaffen van zwaar werk boven je 50ste. Hij rekende uit dat in zware beroepen een jaar langer doorwerken overeenkomt met 16 maanden ouder worden.1 Tja, dan telt een marathon opeens 56 kilometer.

De kern van de oplossing ligt in goed preventiebeleid

Sociale partners willen wel aan een structurele regeling werken, maar vragen minister Koolmees van SZW medeverantwoordelijkheid te nemen. En de minister reageert als altijd: niet wij (overheid) maar jullie (sociale partners) zijn verantwoordelijk. ‘Ik hoop dat ze er samen toe in staat zijn om die stap te zetten’ tekende de NOS uit zijn mond op. Hier spreekt hetzelfde ministerie dat jarenlang op gelijke wijze hoopt dat het met preventie en zorg voor werkenden vanzelf steeds beter gaat. Terwijl juist in goed preventiebeleid – naast goed HR-beleid – de kern van de oplossing voor het zware beroepenprobleem ligt.

Natuurlijk is het aan werkgever en werknemer samen daar goed beleid op te voeren. De werknemer mag via zijn vertegenwoordiging zelfs meebeslissen over dat arbobeleid en de ondersteuning daarbij. Er is zelfs een Europese Kaderrichtlijn2 die al sinds 1989 heldere principes dicteert: risico-beoordeling als maatstaf, preventie aan de bron, vervang het schadelijke door het niet-schadelijke, werkgever en werknemer samen verantwoordelijk (maar altijd de werkgever voorop).

Maar wat als de markt faalt? Nationale Arbowetgeving zou toch na vele jaren inwerking op de markt al lang zware beroepen onmogelijk hebben moeten maken? Lang niet overal komt goed preventie- en arbobeleid van de grond. Bijvoorbeeld omdat er helemaal geen medezeggenschap is.3 Of prikkels ontbreken omdat effecten van ongezond werk pas laat worden vastgesteld. Of omdat er geen adequate schaderegeling is voor beroepsziekten.4 Waarbij een beroepsziekte nog de meest expliciete vorm van schade door werk is. Een belangrijk deel blijft onder de radar (lees: wordt niet herkend, of niet gemeld) en vertaalt zich als eerder ‘op’ zijn.

Hoe de uitwerking ook wordt: we moeten voorkomen dat mensen vroeger of later gezondheidsschade oplopen door werk. Het slechtste scenario is een vroeg-pensioenregeling als enige oplossing voor zwaar werk. Niet meer mogen klagen omdat je ‘toch eerder mag stoppen met werken’. Dat is een immoreel doekje voor het bloeden. En daar hebben we er al genoeg van.