Verplichte anticonceptie? Mensenrechten in gevaar!

Stoort u zich ook zo aan het ‘drastische-maatregelen-virus’ dat Nederland steeds meer in zijn greep krijgt? De advocaat van Ridouan T. beraamt een ontsnapping en we horen de minister voor rechtsbescherming ongegeneerd roepen dat het recht op rechtsbijstand van zware criminelen moet worden heroverwogen. Onlangs zag ik iets vergelijkbaars rond verplichte anticonceptie bij psychiatrische patiënten.

Sinds de inwerkingtreding van de Wet verplichte ggz begin 2020 zijn rechters in totaal vijf keer akkoord gegaan met het verzoek om een ernstig zieke psychiatrische patiënte tot tijdelijke anticonceptie te verplichten. Ex-kinderrechter Cees de Groot noemt dit in de Volkskrant van 2 oktober jongstleden ‘een grote doorbraak’ en pleit direct voor het meer systematisch introduceren van verplichte anticonceptie in de Nederlandse wetgeving.

Volgens mij is er helemaal geen reden tot juichen. Het gaat hier om een fundamenteel recht waar inbreuk op wordt gemaakt en daar moet uiterst terughoudend mee worden omgegaan.

Allereerst: wat in de afgelopen anderhalf jaar in de rechtspraak rond deze nieuwe wet gebeurde, is niet nieuw. Onder de WGBO, die al sinds 1995 geldt, kan dit namelijk ook, als van wilsonbekwaamheid sprake is en er ‘kennelijk ernstig nadeel’ voor de vrouw zelf dreigt als gevolg van een eventuele zwangerschap.

De ruimte voor verplichte anticonceptie was altijd zeer beperkt en laten we dat vooral zo houden. Er staat namelijk nogal wat op het spel. Verplichte anticonceptie vormt een grote inbreuk op het fundamentele recht van vrouwen (en mannen) op lichamelijke integriteit en het kunnen stichten van een gezin.

Laten we krachtig blijven inzetten op minder ingrijpende oplossingen

Voordat we in ons land overgaan tot het systematisch inzetten van verplichte anticonceptie – de frequentie van goedkeuring door rechters in de afgelopen anderhalf jaar kan daarvan een voorbode zijn – moeten we ons goed beraden op de gevolgen van een dergelijke ontwikkeling voor bepaalde groepen. En moeten we de voorwaarden waaronder dat zou mogen, scherp bewaken. Gelukkig schetst het College voor de Rechten van de Mens de noodzaak daartoe deze week ook in haar nieuwsbericht.

In de recente rechtspraak wordt steeds gewezen op de nadelige gevolgen die een zwangerschap en/of geboorte van een kind voor de betreffende vrouw zou hebben. Soms wordt echter ook het belang van het nog niet verwekte kind in stelling gebracht. Dat lijkt mij behoorlijk lastig. Allereerst juridisch, want een nog niet verwekt kind is namelijk nog geen ‘rechtssubject’, geen ‘ander’ in termen van de Wvggz. Maar ook in de praktijk is dat ingewikkeld: hoe bepaal je precies welke risico’s voor het kind straks voldoende aannemelijk/waarschijnlijk en ook ernstig genoeg zijn? En wat is ‘goed genoeg ouderschap’ of een ‘goed genoeg leven’ precies? Begeven we ons niet op uitermate glad ijs en mogen we straks dan ook ‘tokkies’ of hoog opgeleide vrouwen met een meer dan fulltime baan tot anticonceptie dwingen?

Natuurlijk trek ik mij dreigende situaties van kindermishandeling aan en sluit ik mijn ogen niet voor de ernstige situaties waarin kinderen soms verkeren. Maar de vraag is of gedwongen anticonceptie het juiste middel is om dit te voorkomen en of het niet zal leiden tot het mijden van zorg door vrouwen voor wie dit is bedacht.

De recente rechterlijke uit­spraken waren allemaal van lagere rechters. Het is te hopen dat de Hoge Raad – als die de gelegenheid krijgt zich erover uit te spreken – zal bevestigen dat de ruimte uitdrukkelijk beperkt is tot ernstig dreigend nadeel voor de vrouw zelf, niet voor een ander. En laten we daarnaast, in plaats van doorsteken naar draconische maatregelen, krachtig blijven inzetten op minder ingrijpende oplossingen zoals ontmoediging van dreigend ‘niet goed genoeg’ ouderschap en versterking van het netwerk om potentiële ouders heen.