‘U staat in de vuurlinie van moeilijke afwegingen’

Helpt de euthanasiewet ons nog wel voldoende, moeten de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie niet toe naar een systeem met steekproeven, verdwijnt euthanasie ooit uit het strafrecht? Ruim driehonderd SCEN-artsen zochten met elkaar de grenzen op tijdens het 20-jarig jubileumcongres op 22 november.

Het vierde lustrum van SCEN komt in een jaar waarin er veel te doen is rond euthanasie. ‘De ogen zijn gericht op uw functie,’ zo opent KNMG-voorzitter Héman het congres. Eric Hendrickx, voormalig huisarts en SCEN-arts tot 2017, neemt de aanwezigen in vogelvlucht mee door de ontwikkelingen in de afgelopen twintig jaar. Hij kijkt dankbaar terug op zijn eigen ervaring als SCEN-arts. ‘Je levert unieke steun aan collega’s die geconfronteerd worden met diep ingrijpende beslissingen. Ik heb de gesprekken met patiënten nooit als zwaar, maar altijd als leerzaam ervaren.’

Huidige systeem ter discussie

Johan Legemaate presenteert de resultaten van de derde evaluatie van de euthanasiewet. Het gaat goed met de wet, vat hij zijn verhaal samen. Wat opvalt, is dat het aandeel van euthanasie in het totale aantal sterfgevallen de afgelopen jaren is gestegen. Gezien deze toename verwacht Legemaate een discussie over het handhaven van het huidige systeem. ‘Zouden de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE’s) niet kunnen volstaan met het nemen van steekproeven?’

Onrust door strafrechtelijk onderzoek

Voor het eerst sinds de inwerkingtreding van de Wet Toetsing Levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (WTL) in 2002 is het OM een strafrechtelijk onderzoek gestart. Procureur-generaal Rinus Otte beargumenteert in zijn presentatie dat het strafrecht niet bedreigend, maar juist een stut en een steun voor de beroepsgroep is. ‘Een arts moet kunnen uitleggen wat hij heeft gedaan, desnoods in een openbare procedure,’ vindt Otte. ‘Daarbij gaan persoonlijke opvattingen niet boven die van het recht.’ Barbara Prins, hoofd Eerstelijnszorg bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, legt vervolgens uit dat het tonen van lerend vermogen door een arts cruciaal is bij de behandeling van meldingen van onzorgvuldig handelen.

Uit het strafrecht

In de plenaire discussie die volgt oppert Otte dat je wellicht de grote hoeveelheid voorschriften kunt splitsen in overtredingen en misdrijven. Legemaate ondersteunt dat: ‘Je kunt je zelfs afvragen of euthanasie niet als ‘normaal medisch handelen’ moet worden gezien. We hebben nu een heel uitvoerig apparaat, is dat wel in verhouding met het aantal gevallen van onzorgvuldig handelen en de inhoud daarvan?’ Otte laat zich zelfs ontvallen dat hij voorziet dat euthanasie ooit volledig uit het strafrecht verdwijnt. ‘Maar niet op korte termijn,’ voegt hij er snel aan toe. ‘Daarvoor is er nu nog te veel reuring.’

Beroepsgroep toonaangevend

Tijdens de discussie werd ook gesproken over hoe de RTE’s en het OM naar de medisch professionele normering zullen bewegen. Startpunt hiervoor was de opmerking uit de zaal: ‘De WTL helpt ons niet meer voldoende.’ Otte reageerde hierop: ‘Binnen de wet is het aan u om te zoeken naar de grenzen. En dan zal er wel eens een zaak tussen zitten die pijn doet. U staat in de vuurlinie van moeilijke afwegingen.’ Gesproken werd over hoe de wet juist bewust ruim is opgesteld, omdat je een wet niet elke paar jaar kunt wijzigen. De opvattingen binnen de beroepsgroep zijn toonaangevend.

Verdere verdieping

Het middagprogramma met parallelsessies biedt de kans om die opvattingen met elkaar te delen. De programmacommissie is erin geslaagd om de vele actuele thema’s, zoals de SCEN-beoordeling van een psychiatrisch patiënt, de betekenis van de schriftelijke wilsverklaring en de ‘voltooid leven’-problematiek een plekje te geven. ‘Maar ook hoe je omgaat met het disfunctioneren van een collega en of coaching een taak is voor SCEN-artsen,’ vertelt medeorganisator Rob Jonquière.

Kwaliteit van de zorg verbeteren

Hoogleraar zorgethiek Carlo Leget sluit de dag af. Hij ziet voor SCEN een kans om de kwaliteit van de zorg rondom het levenseinde te helpen verbeteren. ‘SCEN-artsen kunnen een belangrijke rol spelen bij voorlichting, zoeken naar alternatieven en het aanbieden van expertise in palliatieve opties.’ Al met al heeft dit congres veel stof tot nadenken gegeven. De programmacommissie heeft daarmee haar doel bereikt. ‘Wij wilden vandaag een verdieping in de discussie op gangbrengen,’ zegt voorzitter Cees de Graaf. ‘Nu is het aan de deelnemers om verder met elkaar te praten, bijvoorbeeld tijdens de intervisiebijeenkomsten in hun eigen regio.’