Planetary health is geen idealisme: het is concreet, urgent en noodzakelijk

Bedrijfsarts Jorien Bonnema pleit ervoor dat zorgprofessionals zich snel veel meer gaan bezighouden met planetary health en duurzaamheid in relatie tot gezondheidszorg en beroepsziekten. Hoe gaan we met de aarde om binnen ons vak? Wat kunnen wíj doen in deze tijd van klimaatcrisis? In een persoonlijk relaas roept Jorien op om planetary health op de agenda te zetten – in het onderwijs, bij bedrijven, de overheid, de gezondheidszorg én in de spreekkamer.

Jorien Bonnema begon haar loopbaan als oncologisch chirurg gespecialiseerd in borstkanker en werkte jarenlang in Engeland: ‘Als chirurg hield ik mij al bezig met de grotere patronen en achter­gronden. Waarom krijgen mensen kanker? Ik verdiepte me in global health en volgde hier een master in. Terug in Nederland wilde ik op een andere manier impact maken. Daarom besloot ik als bedrijfsarts te gaan werken. Een heel maatschappelijk vak met meer mogelijkheden om naar die bredere verbanden te kijken.’

‘We bereiken nu de grenzen van wat de planeet aankan. Dat raakt mij diep’

Planetary health

Vanuit haar interesse in global health en de klimaatcrisis verdiepte Jorien zich ook in planetary health, de interdisciplinaire benadering van het verband tussen de gezondheid en welzijn van mensen en de gezondheid van de aarde. ‘Ik maak mij echt zorgen over wat er in de wereld gaande is. Economische activiteit en consumptie blijven toenemen, we gebruiken steeds meer energie, water en land. Er is gigantische uitstoot, ontbossing en biodiversiteit neemt in een schrikbarend tempo af. Ook in ons land zien we de effecten. Met grote gevolgen voor gezondheid, denk maar aan hittegolven, de overstromingen van vorig jaar en het ontstaan van nieuwe infectieziekten. We bereiken nu de grenzen van wat de planeet aankan. Dat raakt mij diep.’ Begin februari ondertekende Jorien de breed gesteunde petitie door een groep zorgprofessionals vanuit het kennisplatform ‘Zorg voor Klimaat’. In de brief, gericht aan Rob Jetten, minister van Klimaat en Energie, en andere bewindvoerders, roept deze groep de overheid op om de klimaatcrisis en gezondheid op te nemen in het onderwijs, de zorg en het overheidsbeleid. Sterker, ze luiden de noodklok.

In de hele opleiding verweven

Vanuit haar nieuwe vak als bedrijfsarts zoekt Jorien de raak­vlakken tussen gezondheidszorg en duurzaamheid en wat haar positieve bijdrage kan zijn. ‘Tijdens de opleiding bedrijfsgeneeskunde kwamen onderwerpen als planetary health, duurzaamheid en de effecten van de ecologische crisis op de publieke gezondheid en beroepsziekten niet aan de orde. Dat vond ik verontrustend. Weten hoe je kunt bijdragen, begint bij de opleiding van artsen en specialisten. Business as usual is over: we moeten ons voorbereiden op de gevolgen van de klimaatcrisis op ons vak en wat we kunnen doen om de risico’s te keren. planetary health is geen idealisme, het is concreet, urgent en noodzakelijk. Gelukkig zijn er wel allerlei initiatieven, ook van geneeskundestudenten en specialisten in opleiding. Zij maken zich ook zorgen en voelen zich niet goed voorbereid.’

Duurzaamheid en veiligheid

Werken met gevaarlijke stoffen kan leiden tot ziekten zoals astma, COPD en kanker. Bedrijfsartsen beschermen werkenden tegen deze beroepsziekten. ‘In de land- en tuinbouw bijvoorbeeld worden de risico’s van werken met gevaarlijke stoffen beperkt door persoonlijke beschermingsmiddelen te gebruiken. Maar er wordt ook steeds meer gekeken naar vervanging door milieuvriendelijker en veiliger middelen. Daar komen duurzaamheid en veiligheid samen. Veiligheid voor de werk­nemers en uiteindelijk ook voor de mensen er omheen. Want hoe goed die risico’s ook worden beheerst, mensen kopen wel die plantjes of het voedsel waar dat gif op zit.’

Begin in je spreekkamer

Waar kunnen artsen mee beginnen als zij duurzaamheid op hun eigen agenda willen zetten? Jorien noemt een aantal voorbeelden. ‘Er zijn veel initiatieven voor vergroening van de zorg. En er zijn raakvlakken met leefstijlgeneeskunde: als mensen gezonder leven, is dat ook beter voor het milieu en het klimaat. Minder vlees eten, meer bewegen, met de fiets naar het werk. Begin ermee in je spreekkamer. Het lijkt klein, maar zo kunnen we samen impact maken. Je kunt petities ondertekenen, je aansluiten bij bestaande organisaties, je beroepsvereniging aanspreken, met beleidsmakers in gesprek gaan. Artsen hebben een vertrouwenwekkende stem in de maatschappij. Bedrijfsartsen kunnen sterker inzetten op preventie en zich meer bezighouden met de publieke gezondheidszorg, naast de (arbo)curatieve kant en het verzuim. Dat is niet eenvoudig want het kan tegen de bedrijfsbelangen ingaan. Elkaar steunen en multidisciplinair samenwerken zijn dus heel belangrijk. De laatste vijftig jaar zijn er 235 duizend chemische stoffen bijgekomen, niemand weet welke gezondheidseffecten deze stoffen hebben. Daar kun je als individuele bedrijfsarts aandacht voor vragen, maar ook samen: met je eigen beroepsgroep, collega-arboprofessionals en andere specialismen, zoals de arts Maatschappij + Gezondheid.’

‘Met preventie kunnen we zoeken naar oplossingen die goed zijn voor de gezondheid van medewerkers en voor het milieu en andersom’

Niets doen is geen optie

Met de Arbowet hebben bedrijfsartsen een aantal concrete tools in handen om te kijken aan welke risico’s medewerkers worden blootgesteld. ‘Denk aan de risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E), maar je kunt ook de duurzaamheidsagenda opvragen. Je kunt de werkplek bezoeken en een periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek instellen om te zien wat de gezondheidseffecten van de risico’s zouden kunnen zijn. Als die effecten te groot zijn, kijk je samen met het bedrijf wat je kunt doen aan preventie. Ook hier zijn raakvlakken met duurzaamheid en planetary health: hoe gaat het bedrijf om met duurzaamheid? Welke beroepsziekten worden gesignaleerd en hoe kunnen deze worden voorkomen? Met preventie kunnen we zoeken naar oplossingen die goed zijn voor de gezondheid van medewerkers en voor het milieu en andersom. Er zijn beroepsgroepen die grotere risico’s lopen door de klimaat­verandering. Daarin hebben bedrijfsartsen een signalerende rol. ‘Denk aan mensen die buiten werken, zoals in de bouw. Zij ondervinden het meeste effect van de langere, hetere zomers en de toenemende UV-straling. Hoe bereiden we ze daarop voor, hoe voorkomen we dat ze er ziek van worden en wat kunnen ze nog wel doen in die periodes? Als wij bijhouden aan welke risico’s medewerkers worden blootgesteld door de klimaatverandering en die eventueel melden als beroepsziekte, komt er ook een beweging op gang. Niets doen is geen optie.’