Penrose-driehoek

Laatst liep ik in de boekhandel tegen een indrukwekkend werk aan van Roger Penrose. Geen bestsellerauteur, dus weinig bekend. Hij is een Britse wis- en natuurkundige. En toevallig zoon van twee artsen. Hij is vooral bekend van zijn Penrose-driehoek. Een ruimtelijke figuur die hij feitelijk herontdekte. Drie balken, loodrecht op elkaar staand, vormen toch een gelijkzijdige driehoek. Door het hanteren van verschillende perspectieven, creativiteit en vakmanschap verbindt hij wat niet mogelijk lijkt. M.C. Escher gebruikte dezelfde techniek.

De Penrose-driehoek is een mooie metafoor voor mijn werk. Mijn hele loopbaan krijg ik vragen over de vermeende onmogelijkheid om zowel de werkgever als de werknemer te adviseren. De ‘onmogelijke’ adviesdriehoek die toch mogelijk is. Vaak hoor je dan uitspraken als wiens brood men eet, diens woord men spreekt. Of badinerende opmerkingen over op schoot zitten bij de klant. Alsof ook een bedrijfsarts niet allereerst arts is. Die een eed heeft afgelegd om naar beste vermogen zorg te leveren – met kernwaarden die zijn beroepsvereniging heeft vastgesteld, met een steun gevend professioneel statuut (onderschreven door alle grote arbodiensten), met wetenschappelijke richtlijnen voor het handelen, met permanente educatie en ontwikkeling, met tuchtrechtelijke aansprakelijkheid. En ga zo maar door.

Bedrijfsartsen hebben geen simpel vak. We geven inderdaad vaak één advies aan twee partijen, met elk hun eigen verantwoordelijkheid voor gezondheid en inzetbaarheid in werk. Elk advies is zo effectief als het draagvlak dat het heeft. Dat draagvlak vraagt een bewuste inspanning van de bedrijfsarts. Belangen moeten worden gekend en gewogen, zonder te leiden tot partijdigheid. We moeten rekening houden met verschillende perspectieven. En daarbij steeds ons beroepsgeheim in acht nemen. Beschermen en bevorderen van de gezondheid van werkenden moet centraal staan. En we hebben vaak te maken met oneigenlijke of onterechte verwachtingen. Kortom: het vraagt zelfbewust en toetsbaar vakmanschap. Waarbij uiteindelijk perspectieven vaak weer samenvallen.

Bron van genoemde misvattingen is het stelsel van private financiering van ons werkveld. Met vóór- en tegenstanders daarvan. Dat stelsel mag wat ons betreft best ter discussie worden gesteld. Maar niet omdat bedrijfsartsen onder de huidige financiering alleen maar partijdige adviezen zouden geven. Er zijn onvolkomenheden in het stelsel die bijdragen aan problemen zoals een jarenlange stagnatie van instroom van nieuwe bedrijfsartsen, en het ontbreken van structurele financiering van kennis- en kwaliteitsbeleid. Natuurlijk komen de opbrengsten van onze inzet ten goede aan werknemers en werkgevers. Maar ook aan de maatschappij als geheel. De NVAB vindt dat de overheid systeemverantwoordelijkheid draagt voor zorg aan werkenden, gezien het maatschappelijk belang van gezondheidsbescherming en arbeidsparticipatie. Daarom pleiten we voor financiële medeverantwoordelijkheid van die overheid.

We hebben daar alleen invloed op door te lobbyen. Werkgevers- en werknemersorganisaties hebben tegengestelde opvattingen. En politiek is er geen draagvlak voor grote stelselwijzigingen. Voorlopig is het wat het is.

Zou de Engelse betekenis van het woord ‘arts’ toeval zijn? Het vraagt creativiteit, soms berekening, maar in elk geval vakmanschap om een schijnbaar onmogelijke driehoek mogelijk te maken. Het resultaat is frappant, verrast, en geeft veel voldoening. Ik hou van mijn vak.