Ouderenmishandeling: vaak onbedoelde verwaarlozing

Het beleid in Nederland is op dit moment dat oudere mensen zo lang mogelijk thuis blijven wonen. Dat kan veel van mantelzorgers vergen, zegt klinisch geriater Judella Daal. ‘Soms gaan er dan dingen mis, vanuit onmacht, onkunde of overbelasting van de mantelzorger.’

Daal vertelt dat de partner vaak de mantelzorger is, en dat met name bij dementie die partner steeds belangrijker wordt. ‘Je kunt je voorstellen dat dat langzaam doorslaat en dat die persoon dat niet meer aankan. Ook zij zijn meestal oud en kwetsbaar en ze krijgen wel heel veel op hun bordje.’ Bij mishandeling van ouderen kun je denken aan lichamelijk geweld en soms aan financiele uitbuiting, zegt Daal. ‘Maar eerder nog aan verwaarlozing, geen toegang verlenen tot zorg of medicatie, niet zorgen voor goede voeding. Het is voorstelbaar dat een mantelzorger die al 24/7 voor een oudere klaar staat minder aandacht gaat besteden aan voeding. Hierdoor kan iemand ondervoed raken, ook omdat de oudere vaak zelf minder prikkel ervaart om goed te eten’.

Mensen kunnen ontzettend hun best doen, maar toch tekortschieten

Bewust onderzoekend

Sinds Daal meeschreef aan de ontwikkeling van de richtlijn ‘vermoeden ouderenmishandeling’ van de Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (NVKG) is ze bij haar patiënten veel alerter op signalen van mogelijke mishandeling. ‘Ik probeer daar ook mijn collega’s in mee te krijgen. Geweld tegen ouderen leeft nog niet heel sterk. Begrijpelijk, want het is vaak niet zo duidelijk merkbaar. Je moet daar heel bewust onderzoekend in zijn. Ouderen vallen bijvoorbeeld vaak, dat hoort bij het ouder worden. Maar als ik iemand op de eerste hulp heb die gevallen is, wil ik precies weten hoe dat is gebeurd. Dus vraag ik goed door. Oudere mensen komen ook vaak ondervoed binnen. Ik vraag me dan af: is dat omdat de patiënt zelf vergeet te eten of krijgt hij niet genoeg te eten? En ik wil weten hoe de zorg om deze patiënt heen is geregeld.’

Vrijwel nooit kwaadwillend

Als je vermoedens hebt dat een mantelzorger overbelast is, bespreek je dat altijd eerst met die persoon zelf, zegt Daal. ‘Je kijkt voor welke zorg de mantelzorger verantwoordelijk is, of hij dat aankan en of het ook wenselijk is; draagt het niet bij aan overbelasting? Benoem de feiten zonder er een waardeoordeel aan te verbinden. Mensen kunnen ontzettend hun best doen, maar toch tekortschieten. Ze zijn vrijwel nooit kwaadwillend. Toon dat jij ook aangedaan bent door wat je ziet. Als jij emotie laat zien, dan nodig je een ander uit om dat ook te doen.’ Bij elke vorm van mishandeling speelt schaamte. Daal denkt dat dit bij ouderen misschien nog wel een groter probleem is. ‘Die generatie praat niet gemakkelijk over lastige dingen.’ Daarnaast zijn ouderen vaak afhankelijk van de persoon die hen mishandelt. Daardoor wordt het nog moeilijker bespreekbaar, zegt Daal. ‘Je moet goed onderzoek doen om zekerheid te krijgen over je vermoedens. En niet beschuldigen, want dan ben je mensen snel kwijt.’

Doorpakken

Je krijgt vrijwel nooit het hele verhaal in één gesprek boven tafel, dus je zult moeten investeren, benadrukt Daal. ‘Als je denkt dat er iets niet klopt, probeer dan in zo’n gesprek wel stappen te maken. Stel, je vindt dat iemand een beetje lichamelijk verwaarloosd is, dan kun je dat bespreken en direct met elkaar bekijken wat er aan te doen is. Soms kan dat heel simpel zijn, bijvoorbeeld door thuiszorg in te schakelen. Meestal kom je er samen uit. Maar ik heb ook meegemaakt dat een patiënt die zei dat hij van de trap gevallen was, toch geduwd bleek te zijn. Toen we alle voorgaande contacten met de spoedeisende hulp nakeken, kregen we het vermoeden dat het al veel langer speelde. Alleen wilde deze patiënt niet dat wij zouden melden bij Veilig Thuis, omdat hij afhankelijk was van de persoon die hem had geduwd. Het nieuwe afwegingskader in de meldcode dwingt je om in zulke gevallen nog eens extra goed na te denken of je vindt dat er toch sprake is van acute en/of structurele onveiligheid. Als dat zo is, moet je doorpakken en toch melden.’ 

Overbelasting van mantelzorgers kan onbedoeld leiden tot mishandeling van ouderen. Het gaat vaak niet om geweld, maar om verwaarlozing. Bijvoorbeeld door geen toegang te verlenen tot zorg of medicatie, of door niet te zorgen voor goede voeding. De schaamte is groot, en de oudere is vaak afhankelijk van de dader. Klinisch geriater Judella Daal pleit voor meer bewustzijn onder artsen en een onderzoekende opstelling.

Download de KNMG-meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld via knmg.nl/meldcode.