Niet discrimineren is een kunstfout

Een tijdje geleden mocht ik een dag meekijken bij Sanquin in Amsterdam, waar bloed en plasma wordt verwerkt tot bloedproducten en geneesmiddelen voor de Nederlandse gezondheidszorg.

De dag begon met de donoren. Indruk maakte een man die al 30 jaar bloed gaf en overtuigd was van de kracht en het belang om dat gratis te doen. Om de markt – en de bloedproducten – ‘niet te vervuilen’ zoals hij zei. Altruïstisch waren ook de motieven van een islamitische man, die doneerde om goed te doen voor anderen. Hij werd gemotiveerd door zijn geloof.

Zoals we sinds de aidsepidemie allemaal weten, is het belang van veilig bloed bijzonder groot. Donoren worden dan ook uitgebreid gescreend voordat ze bloed mogen geven. Via uitgebreide vragenlijsten en een persoonlijk gesprek over leefstijl, gezondheid en risico’s op infecties via reizen of seksueel gedrag , worden ‘veilige’ donoren geselecteerd. Ingewikkeld proces. Want als je tot een ‘niet-risicogroep’ behoort, wil het nog niet zeggen dat je ook geen risicogedrag vertoont. En andersom natuurlijk. En kun je mensen op hun woord vertrouwen? Als vertrouwensarts heb ik ervaren dat dat een illusie is. Geheugens van mensen zijn bijzonder flexibel en soms is de schaamte domweg te groot. Maar hoe selecteer je dan aan de poort, zonder nodeloos te discrimineren, te stigmatiseren en te generaliseren en daarmee mensen te beledigen?

Discriminatie was ook de rest van de dag een belangrijk thema. Bijvoorbeeld tijdens de bespreking van donorartsen en transfusieartsen waarbij wordt gezocht naar bloedproducten voor zeer bijzondere patiënten. Want bloed is ongelofelijk discriminerend. Waar ik nog opgeleid ben met de overzichtelijke wereld van de ABO-bloedgroep en rhesusantigenen, blijken er inmiddels 359 bloedgroepen bekend. Met grote verschillen tussen bevolkingsgroepen. Zo kennen Chinezen nagenoeg geen rhesusantagonisme en ook de Indian en Duffy-bloedgroepen op erytrocyten komen niet op iedere plek op aarde evenveel voor. Dit is op zichzelf geen probleem bij een bloedtransfusie, maar wel voor patiënten die tegen deze bloedgroepen antistoffen hebben gevormd. Discrimineren bij het selecteren van donoren en bij het toedienen van bloed is daardoor letterlijk van levensbelang.

Discrimineren, de geneeskunde heeft het er maar moeilijk mee. Misschien gebruiken we het woord ook wel verkeerd. Als discrimineren alleen ‘onderscheiden’ zou betekenen, was er geen vuiltje aan de lucht. Natuurlijk moet je onderscheiden of iemand een man is of vrouw, een kind of volwassene, rijk of arm, een West-Europeaan of een iemand met een Aziatische achtergrond. Het maakt nogal wat uit voor je diagnostiek en je beleid wie iemand is, waar hij of zij vandaan komt en welke mogelijkheden er zijn. Niet discrimineren is een kunstfout in de geneeskunde. Maar wel discrimineren is dat ook. Want vast niet alle Chinezen zijn rhesus-D-positief. En niet alle mensen die leven in armoede hebben diabetes of tbc, hoewel de kansen hierop natuurlijk wel veel groter zijn. Misschien moeten we wel af van de tweede betekenis van het woord ‘discrimineren’. Want het gaat niet zozeer fout bij het onderscheid maken tussen mensen, maar wel om de labeling ervan. Niet de eerste stap in het proces is verkeerd, maar de vervolgstap, waarbij we generaliseren en stigmatiseren en mensen zo volledig verkeerd inschatten en behandelen.

Dus lang leve de discriminatie in de geneeskunde. Maar laten we ver blijven van stigmatiseren en generaliseren. Onze bevlogen collega-donorartsen maatschappij & gezondheid bij Sanquin werken al jaren op deze manier. Ik heb er veel van geleerd, waarvoor dank!

Elise Buiting, arts M&G, voorzitter KAMG