Je gaat het pas zien als je het doorhebt

Waar te beginnen, wat betreft de Hilversumse stormdepressie die door het land raast? Nou, misschien wel bij het meest onvoorstelbare: dat het juist zo voorstelbaar is. Want wie groot droomt, moet bereid zijn hoge hindernissen te nemen en offers te brengen zo wordt ons vaak geleerd. En een beetje incasseringsvermogen hoort er nou eenmaal bij, klinkt het vaak. Terecht misschien, als de prijs die je betaalt in verhouding staat tot het geboekte resultaat. Maar hoe groter je droomt, hoe meer je door een ander ‘te maken of te breken’ bent. En dat is riskant.

Want waar mensen te maken of te breken zijn, zijn mensen die hen kunnen maken of breken. En van die positie kan misbruik worden gemaakt, blijkt ook nu weer. De illusie dat er vandaag de dag voldoende reddingsboeien voorhanden zijn, is hardnekkig en misleidend. We hebben het ook de afgelopen weken gehoord: ‘Weglopen kan altijd. Je uitspreken kan altijd. De loketten zijn er.’ Dat zal best, maar het blijkt in de huidige cultuur allemaal weinig zinvol te zijn om wangedrag daadwerkelijk te melden of anderszins bespreekbaar te maken. En al helemaal niet om het te voorkomen.

Misschien onbegrijpelijk, maar niet onvoorstelbaar dus, de ophef rondom The Voice. Vast ook niet voor mijn collega’s die werken in de zorg. Want ook de medische wereld staat bol van ongelijke machtsverhoudingen en afhankelijkheids­relaties. Allereerst natuurlijk tussen de arts en de patiënt. Maar ook tussen artsen als collega’s onderling, zeker binnen het opleidingsklimaat. Van oudsher wordt die onderlinge relatie gekenmerkt door de zogeheten ‘meester-gezel­verhouding’. En hoewel de formele implicaties hiervan tegenwoordig nergens meer als zodanig zijn omschreven, zijn enkele kenmerken van deze traditionele omgangs­normen toch nog steeds dominant. Met name als het gaat om de sterke afhankelijkheidsrelatie van de aios ten opzichte van de opleider, die vaak ook nog de dubbele petten draagt van bijvoorbeeld beoordelaar, leidinggevende, of mentor.

Je loopt het risico om de poten onder je eigen carrière­ladder weg te zagen

Dat is natuurlijk niet per se een probleem. Integendeel: het is vaak logisch en ook wenselijk dat jonge artsen in opleiding zich de kunst van het vak eigenmaken door te leren van meer ervaren collega’s. Ook in de verdere loopbaan blijft dit aspect, als pijler van het leven lang leren, essentieel. Maar het feit dat deze machtsverhoudingen niet per definitie een probleem zijn, neemt niet weg dat ze door velen wel als zodanig worden erváren. Zo blijkt ook uit de Rapportage peiling Veilig Opleidings­klimaat van De Jonge Specialist (DJS), die verscheen in september 2021. In deze peiling, ingevuld door 398 aiossen, worden de open zenuwen van het opleidingsklimaat pijnlijk blootgelegd. Zo voelen veel aiossen zich in een afhankelijke en kwetsbare positie in de ‘ons kent ons’-wereld van het opleidings­klimaat. Het anoniem aankaarten van geschillen of klachten blijkt op dit moment vrijwel onmogelijk, en er bestaan grote zorgen over de consequenties voor het vervolg van hun opleiding en verdere loopbaan.

Duidelijk wordt dat het in de kern niet alleen gaat om individuele incidenten, maar om het opleidingsklimaat dat door een deel van de aiossen systematisch als onveilig wordt ervaren. Een klimaat waarin, voornamelijk, jonge artsen huiverig zijn om zich uit te spreken en zich genoodzaakt voelen om zich in hun lot te blijven schikken, te blijven teren op hun incasseringsvermogen. Want doe je dat niet, dan loop je het risico om op wonderbaarlijk efficiënte maar onbedoelde wijze de poten onder je eigen carrièreladder weg te zagen.

Voor het realiseren van een veilig opleidingsklimaat is, ook volgens DJS, een cultuuromslag noodzakelijk. Een logische eerste respons zou zijn om hierover in gesprek te gaan met jonge artsen. Een goed begin, uiteraard. Maar mijn oproep zou daarnaast ook zijn: laten we alsjeblieft onze energie niet verspillen aan het collectief dweilen met de kraan open. Maak iederéén onderdeel van de oplossing. Want, net zoals dat het niet ligt aan de vrouwen van Talpa, ligt het ook niet aan de aiossen van de ziekenhuizen. Ook ligt het niet per se aan de scheve machtsverhouding als zodanig. Wel ligt het aan de hardnekkige blinde vlekken van ons allemaal, en in het bijzonder van degenen die op de bovenste treden van de hiërarchische ladder staan. Maar zoals wel vaker bij blinde vlekken: je gaat het pas zien als je het doorhebt.

De column is geschreven op persoonlijke titel.