#ikdoewelmee

Wat doe je als je als arts kritiek hebt op het coronabeleid? Is het wenselijk die kritiek te spuien op internet of in brandbrieven? Ben je vrij om van ‘concentratiekampen’ te spreken als het over quarantaine gaat? Past het als arts om een oproep te ondersteunen om je niet te houden aan de anderhalvemeterregel?

Twee jaar terug schreef ik over de vrijheid van meningsuiting van artsen: ‘Hoe beter mensen naar je luisteren, hoe meer je moet oppassen met wat je zegt. Dat wil uiteraard niet zeggen dat artsen zich niet zouden mogen mengen in het maatschappelijk debat. Integendeel, het is juist van groot belang dat zij dat doen. Het betekent wel dat zij zich rekenschap moeten geven van hun gezag en hun positie.’ Dat was in 2018 zo en in 2020, in tijden van #ikdoenietmeermee, is dat relevanter dan ooit.

De coronacrisis heeft laten zien dat artsen superspreaders van informatie kunnen zijn, maar ook helaas – bedoeld of onbedoeld – van desinformatie. Artsen zijn, anders dan rappers of fotomodellen, nog steeds een van de meest vertrouwde beroepsgroepen in de samenleving. Als een arts iets zegt in het publieke debat heeft dat gewicht. En met dat gezag van artsen komt verantwoordelijkheid, zeker in een tijd waarin een uitspraak zich razendsnel verspreidt. Verantwoordelijkheid om zorgvuldig om te gaan met informatie, je goed te informeren voor je iets zegt, afstand te nemen van desinformatie en wantrouwen in de maatschappij niet aan te wakkeren. In de KNMG-gedragsregels voor artsen staat niet voor niets: ‘De arts neemt de grenzen van zijn beroepsuitoefening in acht. Hij onthoudt zich van handelingen en uitspraken die gelegen zijn buiten het terrein van zijn eigen kennen en kunnen.’ De mening van een arts over een onderwerp dat buiten het eigen deskundigheidsgebied valt, is even waardevol als die van iedere andere burger. Maar door de titel ‘arts’ krijgt die mening gewicht.

Betekent dit nou dat artsen geen kritiek zouden mogen hebben op het beleid of de richtlijnen van de RIVM? Natuurlijk niet. Kritiek is juist van groot belang, zeker in een tijd waarin er nog een gebrek aan kennis is en niemand het zeker weet. Kritiek is een bron van vooruitgang. Het betekent wel dat artsen de verantwoordelijkheid hebben om die kritiek onderbouwd, constructief en in dialoog met anderen te geven. En de verantwoordelijkheid om kritiek te leveren op een manier die niet schadelijk is voor het aanzien van de geneeskunde, je werkgever of de volksgezondheid.

Vooral in onzekere tijden schept de titel ‘arts’ dus een grote verantwoordelijkheid. De verantwoordelijkheid om geen zekerheden te bieden als die er niet zijn, de verantwoordelijkheid om geen onnodige angst of onrust te zaaien.

‘Ik zal het beroep van arts in ere houden’

Gelukkig zijn er veel artsen en andere deskundigen die een baken van kalmte, kennis en redelijkheid zijn. Die complotdenkende collega’s rustig en respectvol van weerwoord voorzien. Die alternatieve feiten vervangen door onderbouwde feiten, ook al zijn die feiten niet altijd fijn om te horen. Die soms kritisch zijn op het beleid, maar hun verantwoordelijkheid kennen en weten wat de gevolgen kunnen zijn van hun woorden. Zij zijn degenen die de afsluitende zin van de Nederlandse artseneed goed in hun oren geknoopt hebben: ‘Ik zal zo het beroep van arts in ere houden’. Zullen we ons allemaal bij hen aansluiten? #ikdoewelmee. 

Ethische dilemma’s: ze spelen dagelijks in de zorg. Vaak kijkt u er weer anders tegenaan dan uw collega. Ethische kaders en gedragsregels geven ruimte voor de toepassing in specifieke situaties. KNMG-ethicus Gert van Dijk verkent actuele dilemma’s in zijn columns over ethiek in de praktijk.

Deze column is geschreven op persoonlijke titel.

Gert van Dijk, ethicus bij de KNMG en het Erasmus MC