Ik zie beren op de weg

Vanaf januari 2020 krijgen nabestaanden een wettelijk recht op inzage in het medisch dossier van een overleden patiënt. Belangrijke reden voor deze wijziging in de WGBO is om de positie van naasten te verbeteren, daarbij dicht aan te sluiten bij de wensen van de patiënt en de praktijk te verduidelijken. Ik denk dat het niet altijd zo zal uitpakken. Vooral omdat de ‘veronderstelde toestemming’ van de overleden patiënt niet in de wet wordt opgenomen.

Huidige praktijk

Volgens bestaande rechtspraak kunnen nabestaanden nu soms ook al inzage krijgen in het medisch dossier. Bijvoorbeeld als de toestemming van de overleden patiënt daarvoor kan worden ‘verondersteld’. Bekeken wordt dan of er concrete feiten en omstandigheden zijn waaruit valt af te leiden dat de patiënt bij leven toestemming zou hebben gegeven voor inzage in het medisch dossier door zijn nabestaanden. Belangrijk is bijvoorbeeld hoe de band tussen de nabestaande en de overledene was en met welk doel de gegevens worden gevraagd.

Na wetswijziging

Nabestaanden kunnen straks inzage krijgen bij (1) een incident of (2) een zwaarwegend belang.

Ook (3) kan de patiënt door het (laten) vastleggen van zijn toestemming bepalen wie er na zijn overlijden zijn dossier mag inzien. ‘Veronderstelde toestemming’ hebben we volgens de wetgever niet meer nodig. Daar denk ik anders over. Ik zie toch nog wel wat beren op de weg.

Beer 1: onverwachts overlijden
Wat als (nog) niets geregeld is over inzage na overlijden en de patiënt onverwachts overlijdt? Niets geregeld hoeft niet automatisch te betekenen dat een patiënt geen inzage door zijn naasten wil. Maar als er niets is vastgelegd, mag straks alleen inzage worden verleend op grond van een zwaarwegend belang of bij een incident. Inzage op basis van veronderstelde toestemming kan niet meer. Ook niet aan de echtgenoot die altijd trouw meekwam met alle afspraken. De huidige praktijk wordt hiermee ingeperkt wat naar mijn mening niet in het belang is van de patiënt en zijn naasten.

Gemiste kans dat ‘veronderstelde toestemming’ niet wettelijk geregeld wordt

Beer 2: onvoorziene gegevens
Wat als na het geven van toestemming zeer privacygevoelige gegevens aan het dossier zijn toegevoegd? Je kunt als patiënt niet altijd anticiperen op wat je na je dood met je gegevens wilt. Laatst sprak ik een arts: na overlijden bleek dat zijn patiënt hiv had. Hij wist dit niet, had hier nooit met de patiënt over gesproken en twijfelde of de patiënt het zelf wel wist. Ervan uitgaande dat er geen gezondheidsrisico is voor de naaste(n) – vind ik niet dat je zondermeer moet aannemen dat de patiënt inzage in (onvoorziene) gegevens altijd zou hebben gewild.

Beer 3: recent gewijzigde situatie
Wat als de patiënt recent gescheiden is, inmiddels in onmin leeft met de ex-partner, maar de toestemmingsverklaring is hierop nog niet aangepast? Als het evident niet in het belang van de patiënt is, vind ik dat een arts, ondanks de eerder vastgelegde toestemming, inzage moet kunnen weigeren. Deze nieuwe wet mag handelen als ‘goed hulpverlener’ immers niet opzij zetten.

Bovendien moet niet vergeten worden dat met inzage aan nabestaanden een uitzondering wordt gemaakt op het medisch beroepsgeheim. Het medisch beroepsgeheim is ook na de dood van de patiënt van kracht en met inbreuk daarop moet zorgvuldig worden omgegaan.

In al deze situaties had ‘veronderstelde toestemming’ uitkomst kunnen bieden. Het is een gemiste kans dat deze grond niet wettelijk geregeld is.

Beren vangen

De KNMG heeft zich samen met andere partijen in de zorg hard gemaakt om de nieuwe WGBO zo goed mogelijk aan te laten sluiten bij de praktijk. Het heeft geleid tot een toezegging van de minister om een handreiking te (laten) ontwikkelen die duidelijkheid geeft over de nieuwe grondslagen waarop aan nabestaanden inzage mag worden verleend in de medische dossiers van overleden naasten. De KNMG is hierover samen met Patiëntenfederatie Nederland in gesprek met het ministerie van VWS.