How do you do (it)?

‘Alles goed?’ Op zo’n vraag kun je moeilijk een negatief antwoord geven. De vragensteller verwacht een positief antwoord, hoe onrealistisch dat ook is. Maar wat doe je als je echt niet goed in je vel zit en je dingen van thuis mee naar het werk neemt? Artsen hebben moeite om hulp te vragen als het NIET goed gaat. Van dokters wordt vanuit de selectie en opleiding al vroeg verwacht zelfredzaam te zijn. Hoe vaak heb je zelf niet slaap, een maaltijd of een toiletbezoek uit- of afgesteld om er voor je patiënten te zijn? Als het al moeilijk is om dit soort primaire (levens)behoeften weg te drukken, hoe lastig is het dan om gevoel, frustratie en emotionele pijn en uitputting aandacht te geven? Uitval en ziekte passen immers bij onze patiënten en niet bij de artsenrol. En het komt ook nooit goed uit, want als je uitvalt: wie neemt het dan van je over?

Civility: omgangsvormen tussen artsen

Mijn grote leermeester Michael Kaufman die een van de oudste en beste physician health programs in Canada startte, heeft een serie stukken geschreven over een moeilijk te vertalen begrip: Civility. Welgemanierdheid, beleefdheid en hoffelijkheid dekken voor mij niet de lading. Hij beschrijft waarom het zo moeilijk is voor artsen om in actie te komen als ze zelf een probleem hebben of zien dat een collega in zwaar weer verkeert. In eerdere stukjes gaf ik voorbeelden van de drempels die artsen moeten nemen.

Ik stond erbij en ik keek ernaar…

Hier is dus expliciet een taak weggelegd voor de arts-collega; van een kleine afstand zie je vaak namelijk heel goed of het wel echt goed met iemand gaat. Eigenlijk is elke actie geoorloofd. Alles beter dan niets doen! Het gaat er om verantwoordelijkheid te nemen. Kaufman geeft in de serie Civility alternatieven voor de zo verleidelijke drogredenen om vooral een bystander te blijven. Het bystander-fenomeen ken je vast: hoe meer omstanders getuige zijn van een incident, hoe kleiner de kans dat er iemand in actie komt. Als je het lef hebt om verantwoordelijkheid te nemen, kun je tenminste zeggen ‘ik stond erbij en ik dééd ook iets!’

Om in de actiemodus te komen, zijn er drie gedachten die daarbij helpen:

• Als ik niets doe, doet waarschijnlijk niemand iets en blijft de situatie bestaan of wordt het erger 

• Mijn collega zit misschien in de problemen, ik neem het risico dat hulp bieden fel wordt afgewezen

• Ik overleg met een ander wat mijn volgende stap zal zijn

Hoe gaat het?

Een simpele vraag als: ‘Hoe gaat het met je?’ kan een opening zijn naar je collega. Je zult het vaker moeten herhalen om echt respons te krijgen, als je die al krijgt... wij dokters zijn soms stugge stijfkoppen. Zelfs als je geen respons krijgt over wat je vermoedt, wordt het de ander duidelijk dat zijn of haar gedrag opvalt en er waarschijnlijk actie nodig is. 

Hulptroepen in tropentijd

Toen ik zelf na mijn tropenjaren als ervaren arts weer vanaf de bodem af opnieuw moest beginnen als aios in een umc en ik na een echtscheiding niet meer wist hoe ik verder moest, waren mijn directe collega’s een enorme steun. Eerst hield ik me groot, maar doordat ze voor mij een veilige haven vormden, durfde ik wat gas terug te nemen en voorzichtig te delen wat er van binnen gaande was (dank collega’s!).

Wat helpt? Intervisie en een soort lifeline-afspraak met een kleine groep vertrouwelingen waarbij we elkaar laagdrempelig bellen als er wat loos is. Bij grote veranderingen of ingrijpende kwesties wend ik me tot een coach die spiegelt en mijn innerlijke kompas kalibreert. Allemaal zaken die je niet standaard met je artsenbul meekrijgt. Misschien heb je al deze tips allemaal niet nodig. Maar de kans dat je een collega treft die er wel behoefte aan heeft, is groot.

Hans Rode, psychiater ABS-artsen