Euthanasie is geen ja-neesticker

‘Alle huisartsen moeten op hun website melden hoe ze over euthanasie denken’. ‘Artsen geven te weinig informatie over euthanasie’. Vanuit de VVD en het Humanistisch Verbond komen oproepen dat artsen opener over euthanasie zouden moeten zijn, bijvoorbeeld door op hun website aan te geven hoe ze tegen euthanasie aankijken. Waarom doen artsen dat eigenlijk niet?

Het antwoord is volgens mij eenvoudig: omdat euthanasie geen ja-neesticker is. Als arts kun je de vraag of je euthanasie zult uitvoeren, niet simpelweg met ‘ja’ of ‘nee’ beantwoorden. De meeste artsen zullen bij die vraag zeggen: ‘dat hangt ervan af’. Sommige artsen willen bijvoorbeeld alleen euthanasie uitvoeren bij een patiënt in een terminale situatie, andere artsen zijn eventueel ook bereid om euthanasie uit te voeren bij iemand met een psychiatrische aandoening. En sommige artsen zijn bereid om euthanasie uit te voeren bij een patiënt met dementie, maar veel andere artsen niet.

En als je als arts geen principiële, levensbeschouwelijke of emotionele bezwaren hebt tegen euthanasie, dan nog zul je het niet altijd willen doen. Misschien vind je het persoonlijk te belastend als je al drie keer kort achter elkaar euthanasie hebt uitgevoerd, als je kind ernstig ziek is of als je net een van je ouders hebt verloren. Een euthanasieverzoek, ‘dokter, wilt u mij doodmaken?’, is voor veel artsen een van de moeilijkste vragen die ze kunnen krijgen. ‘Het hoort bij het vak, maar het is emotioneel belastend’ is de heersende gedachte onder artsen. En niet iedere arts is altijd tot die belasting bereid of in staat.

Ik denk zelfs dat zo’n euthanasie ja-neesticker wel eens averechts zou kunnen uitpakken en het gesprek over het levenseinde kan bemoeilijken. Het zou bijvoorbeeld het beeld kunnen geven dat euthanasie de enige manier is om als patiënt de regie te houden of een waardig levenseinde te bewerkstelligen. En dat is niet zo. Maar 4 procent van de mensen sterft door euthanasie. En die andere 96 procent sterft niet onwaardig of zonder eigen regie, zoals ook euthanasie niet per definitie een waardige manier van sterven is.

Een dergelijke sticker kan bovendien de suggestie versterken dat euthanasie een recht is dat je als patiënt zou kunnen opeisen. En dat kan tot teleurstelling leiden en zelfs de arts-patiëntrelatie onder druk zetten: ‘U wilt geen euthanasie bij mij uitvoeren? Maar op uw website staat van wel!’

Het is ook de vraag welk probleem een dergelijke sticker zou oplossen: slechts een heel klein deel van alle huisartsen (0,1%) zegt in geen enkele situatie euthanasie te willen uitvoeren en ook niet te willen doorverwijzen.*

Niet doen dus, zo’n euthanasie ja/nee sticker. Wat dan wel? Praten! Het is belangrijk dat arts en patiënt tijdig en open met elkaar in gesprek gaan over het levenseinde. In dat gesprek – of liever nog: in die gesprekken – kunnen alle zorgen en angsten van de patiënt ter sprake komen, en alle mogelijkheden – en onmogelijkheden – die de arts heeft om daarmee om te gaan. Op die gezamenlijk te lopen weg is euthanasie maar een van de vele – en in de praktijk de minst gebruikte – eindpunten. En die vele andere eindpunten vang je echt niet met een simpele sticker.

Gert van Dijk, ethicus bij de KNMG en het Erasmus MC

Deze column is geschreven op persoonlijke titel.