Federatienieuws
Karine van 't Land
3 minuten leestijd
voorzitterscolumn

Boegbeeld van de arts M+G

Plaats een reactie

Het was in het voorjaar van 1877. Geneeskundestudent Aletta Jacobs zakte met hoge koorts in elkaar tijdens een etentje om haar geneeskundig examen te vieren. Ze bleek besmet met tyfus. Vanwege de wet op de besmettelijke ziekten uit 1872 verbleef zij maandenlang bij het echtpaar dat het etentje had gegeven. Ze ging kaal en sterk vermagerd, maar genezen naar huis.

Karine van ’t Land, voorzitter KAMG
Karine van ’t Land, voorzitter KAMG

In de negentiende eeuw, onder druk van sociale verandering, infectieziekten en armoede, kwam het vakgebied public health in zijn huidige vorm op. Als arts was Aletta Jacobs op allerlei manieren betrokken bij de nieuwe ontwikkelingen rond volksgezondheid. Zo deed ze in Londen ervaring op in een consultatiebureau voor zuigelingen. Eenmaal praktiserend in Amsterdam startte Jacobs een gratis spreekuur voor arbeidersvrouwen voor ‘deskundige voorlichting op het gebied der hygiëne, vooral wat het verzorgen van kinderen betrof.’ De gesprekken met deze vrouwen maakten haar duidelijk wat een zegen ‘facultatieve steriliteit’ zou zijn, ofwel effectieve geboortebeperking. Zij zette zich in voor verspreiding van voorbehoedmiddelen.

Ook beroepsziekten hadden Jacobs’ aandacht. Het viel haar op dat ‘winkel­juffrouwen’, die meestal van acht uur ’s ochtends tot elf uur ’s avonds zonder enige zitgelegenheid in de winkel stónden, vaak last hadden van gynaecologische aandoeningen. Mede door Jacobs’ activisme zijn in de Arbeidswet bepalingen opgenomen omtrent een uiterste openingstijd van negen uur, en een verplichte beschikbaarheid van stoelen voor jeugdige personen en vrouwen. Tijdens haar studie had Jacobs al de wekelijkse keuring van prostituees op geslachtsziekten meegemaakt. Armoedige vrouwen werden een voor een naakt geïnspecteerd door geneesheren. Wie besmet leek, werd afgevoerd naar de kliniek. Later verzette Jacobs zich krachtig tegen de ongelijke behandeling van prostituees en hun klanten op dit gebied.

Activisme is een belangrijk instrument voor verandering

Dit zijn een paar snapshots uit de indrukwekkende en lange loopbaan van de eerste vrouwelijke arts van Nederland. We zien een beeld opkomen: hoe bedrijf je als arts effectief public health? De dagelijkse praktijk is de basis. De contacten met patiënten, de praktijkervaringen tijdens de studie: ze bleven een bron van inspiratie voor Jacobs. Verder is er een grote gevoeligheid voor sociale ongelijkheid. Jacobs ziet haarscherp hoe groepen worden achtergesteld of uitgesloten, of het nu door armoede is, door stigma of door sekse, en welk effect dat heeft op hun gezondheid. Dan is er activisme. Jacobs was een onvermoeibaar schrijfster van ingezonden brieven en hield talloze speeches. Ze trok aan allerlei touwtjes om maar verandering te bewerkstelligen. Hoe steviger de verandering werd vastgelegd, hoe beter. Ook daarom was de verankering van het vrouwenkiesrecht in de Grondwet een belangrijk doel. Vertegenwoordiging van vrouwen in het parlement zou ervoor zorgen, dat hun belangen en daarmee hun gezondheid beter zouden worden gediend in wetgeving.

De uitdagingen voor de volksgezondheid zijn nu anders dan rond 1900. De werkwijze van artsen in public health is nog grotendeels dezelfde. Nog steeds werken we in de praktijk, hebben we aandacht voor sociale ongelijkheid, is activisme een belangrijk instrument voor verandering en zien we wet- en regelgeving als ankers voor volksgezondheid. De artsen in public health van nu, de (profiel)artsen Maatschappij + Gezondheid, voelen de urgentie. Sociaaleconomische gezondheidsverschillen zijn ook nu schrijnend en onrechtvaardig, uitsluiting zien we voor groepen als asielzoekers, de dreiging van infectieziekten is onverminderd aanwezig. De mentale veerkracht van de jeugd gaat achteruit. Ons gezondheidssysteem heeft de grenzen van het haalbare bereikt, met de krapte op de arbeidsmarkt en de toename van chronische leefstijlgerelateerde ziekte als duidelijke signalen. Klimaatverandering brengt ons hele bestaan in gevaar. In tijden als deze is het goed om terug te kijken naar boegbeelden uit het verleden, zoals Aletta Jacobs. Verandering is mogelijk. Verandering is nodig. En als artsen in public health, als (profiel)artsen Maatschappij + Gezondheid, maken we verschil.

Literatuur:

M. Bosch, Aletta Jacobs. Een onwrikbaar geloof in rechtvaardigheid. Aletta Jacobs 1854-1929. Boom; Amsterdam 2009.

Federatienieuws
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.