Bewust afzien van eten en drinken: wat vertel je patiënten en hun naasten?

Op 12 januari verscheen de KNMG en V&VN handreiking ‘Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken’. Deze praktische handreiking ondersteunt artsen, verpleegkundigen en verzorgenden bij het vinden van een antwoord op vragen als: hoe lang kan het duren? Wat staat de patiënt en de hulpverlener te wachten? Wat voor zorg verleen je naast goede mondverzorging? Wat te doen bij onrust, verwardheid en een delier? Welke klachten kunnen optreden en hoe kun je deze verlichten? Is dit een natuurlijke dood? De verwachting is dat hulpverleners de komende jaren steeds vaker te maken krijgen met vragen van mensen die overwegen bewust af te zien van eten en drinken of daarmee zijn begonnen.

Er bestaat geen actuele patiënten­brochure met informatie over afzien van eten en drinken. Wel kan het boek Uitweg van Boudewijn Chabot en Stella Braam een uitgangspunt vormen voor nadenken en praten over dit traject. Zeker nu informatie niet voor het oprapen ligt, is het informeren van patiënten en hun naasten van extra belang. Wat vertel je?

Is het haalbaar? Ja, mits de patiënt in staat is om niet of nauwelijks te drinken. Afzien van eten en drinken wordt niet aangeraden als de patiënt jonger is dan 60 jaar.

Vaak bestaat angst dat honger en dorst gaan overheersen in deze laatste levens­fase. U kunt de patiënt en naasten op dit punt geruststellen: honger speelt eigenlijk geen rol en ook dorstgevoelens kunnen heel beperkt blijven, zolang de hulpverleners samen met de naasten zorgen voor een goede mondverzorging. Dat is cruciaal.

Hoe lang duurt het? Uit onderzoeken blijkt dat de meeste mensen binnen twee à drie weken overlijden. Drinkt iemand meer dan nodig is voor mondverzorging, dan zal het proces ook langer duren. Het is de patiënt dus die dit zelf in de hand heeft. Informeer hem daarover.

‘Wat als ik toch weer wil eten en drinken?’ is ook een vaak gehoorde vraag. Eén op de zes mensen komt terug op het besluit en dat is uiteraard hun goed recht. Het is belangrijk om dit te bespreken.

Minstens zo belangrijk is verkennen en liefst vastleggen hoe de patiënt wil dat hulpverleners handelen als de patiënt in een delirante situatie om water vraagt. Bespreek dit van tevoren, met patiënt en naasten: hoe gaan we daar dan mee om? En leg het eventueel vast in een wilsverklaring.

Ook het afscheid zelf is iets om in de voorbereiding mee te nemen nu de patiënt nog helder is. Is alles afgesproken en geregeld, wat is de rol van de betrokken verzorgers, verpleegkundigen en anderen?

De handreiking ‘Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde
te bespoedigen’ (2015) vindt u via knmg.nl/afzien-eten-drinken.