Ondergrondse notities

Ondergrondse notities, Fjodor Dostojevski, (nieuwe vertaling: Gerard Cruys), Van Oorschot, 137 blz., 9,99 euro.

Bestel direct

De niet nader genoemde hoofdpersoon van de novelle Ondergrondse notities (1864) van Fjodor Dostojevski (1821-1881) voelt zich ‘als een vlieg’ behandeld door een officier. Telkens wanneer ze elkaar tegenkomen, gaat hij voor de man opzij. Na een nacht ziek, met koorts en ijlend te hebben doorgebracht lijkt de obsessie voorbij, maar dat heeft hem juist ‘de onverwachte moed’ om ‘in volle vaart met onze schouders tegen elkaar’ te botsen. De teneur van dit uitgebreid beschreven voorval in het tweede, verhalende deel kenmerkt ook het bijna explosieve, meer psychologische en filosofische eerste deel dat begint met de woorden: ‘Ik ben een ziek persoon (…). Ik denk dat ik een leverziekte heb en heb geen idee wat eraan scheelt. Ik laat me er ook niet voor behandelen.’ In een wrange monoloog legt de man die niets te verliezen heeft zichzelf als waardeloos, ondergronds wezen ongenadig op de pijnbank. Maar allengs vergaart hij de moed om zichzelf te overstijgen in een ongekend felle tirade tegen de door de verlichting aanbeden rede en het hieraan gekoppelde vooruitgangsgeloof: ‘De mens (zal) nooit afstand doen van het ware lijden, dat wil zeggen van verwoesting en chaos.’ Deze indringende, opnieuw vertaalde novelle neemt in het werk van Dostojevski een sleutelpositie in en blijft onverminderd actueel.