Het gesticht. Enkele reis of retour - Joost Vijselaar

«« Scoop | Scoop - Boeken

Retourtje opname

Waarom werden mensen begin twintigste eeuw opgenomen in een psychiatrische inrichting, en hoe verging het hun daar? Joost Vijselaar, hoogleraar geschiedenis van de psychiatrie, probeerde daar het antwoord op te vinden door dossiers uit de periode tussen 1890 en 1950 door te nemen. Het resultaat beschrijft hij in zijn fraaie boek Het gesticht. Enkele reis of retour.

Honderdzestig dossiers werkte hij door, van drie instellingen: een katholieke (Vught), een neutrale (Oegstgeest) en een protestantse (Wolfheze). Wat daaruit naar voren komt, stelt het beeld bij dat velen waarschijnlijk hebben bij een psychiatrische instelling uit die periode. Op twee belangrijke punten: het idee dat opname in een ‘gekkenhuis’ een middel was om afwijkenden, ‘devianten’ uit de maatschappij te verwijderen. En de indruk dat opname altijd ‘enkele reis’ was, dat men nooit meer zou ontsnappen uit de instelling.

Vijselaar bestudeerde de ziektegeschiedenissen met een aantal vragen in het hoofd: waarom werden mensen opgenomen, hoe ging het eraan toe in een inrichting en wanneer kon een patiënt weer naar huis? Uit de talrijke dossiers die hij bestudeerde, blijkt dat opname doorgaans niet alleen plaatsvond omdat iemand ‘gek’ was. De wanen, of neerslachtigheid, of om welke reden iemand ook werd opgenomen, waren bij een groot deel van de patiënten al langdurig aanwezig, maar konden door de omgeving opgevangen worden. Pas op het moment dat de klachten plots veranderden, dat er grote onrust ontstond, of omdat de situatie door veranderingen in de huiselijke kring niet langer houdbaar was, werd overgegaan tot opname.

En na opname was terugkeer in de maatschappij wel degelijk een reële optie: 40 procent verliet de instelling weer. Geen laag percentage, in ogenschouw nemend dat ook dementerenden en zwakzinnigen opgenomen waren in de inrichtingen. Als de patiënt zich rustig gedroeg, communiceerde en werkte, en de sociale omgeving het toeliet, was ontslag een optie. Genezing was een minder belangrijk criterium.

Het beeld dat zo opdoemt, doet denken aan de psychiatrische realiteit van nu. Niet de afwijking alleen, ook draagkracht en draaglast en omgevingsfactoren werden meegewogen bij de beslissing tot opname of ontslag.

Maar het boek laat ook zien in welke opzichten de instellingen anders waren dan nu: met veel onrust en geschreeuw, relatief weinig medische interventies gericht op genezing, maar meer gedragsregulering. Niet alleen voor psychiaters interessant.

Sophie Broersen

«« Scoop | Scoop - Boeken