Hearing Beethoven

Bestel direct

Hearing Beethoven. A Story of Musical Loss and Discovery. Robin Wallace, University of Chicago Press, 281 blz., 25,99 euro.

Vanaf de tijd dat Beethoven er zelf mee naar buiten kwam, is er door artsen gespeculeerd over de oorzaak van zijn doofheid. Tegenwoordig denkt men dat de juiste diagnose cochleaire otosclerose is. De Amerikaanse musicoloog en Beethovenspecialist Robin Wallace stelde zichzelf een andere vraag: ‘Hoe kon Beethoven ondanks zijn doofheid op zo’n hoog niveau blijven componeren?’ In zijn boek Hearing Beethoven presenteert Wallace een aantal samenhangende, deels oude, deels nieuwe inzichten. Na een psychisch dieptepunt in de herfst van 1802 paste Beethoven zich maximaal aan zijn doofheid aan. Energiek en met veel doorzettingsvermogen probeerde hij uit te vinden hoe hij zoveel mogelijk nog wél kon horen. Daarbij maakte hij gebruik van ‘kappen’ over de piano om het geluid te concentreren. Bij uitvinder Johann Nepomuk Mälzel bestelde hij vijf speciaal voor hem gemaakte oortrompetten waarmee hij in allerlei situaties het geluid het beste kon versterken. In het Beethovenmuseum in Bonn probeerde Wallace ze zelf uit en was verbluft over het volume en de kwaliteit van het geluid. Ten opzichte van moderne hoortoestellen hebben ze wel als nadeel dat je ze goed moet richten en vasthouden. Om ze bij het pianospelen te kunnen gebruiken, waren aan twee oortrompetten hoofdbeugels bevestigd en een resonantiekamer. Bij buitenlandse pianobouwers bestelde Beethoven instrumenten met een bijzondere heldere en luide klank. Een samenvattend inzicht van Wallace is dat Beethoven beslist niet alleen ‘in zijn hoofd componeerde’, zoals de mythe wil, maar vooral ook met zijn ogen en eigenlijk met zijn hele lichaam. Componeren was voor Beethoven door de straten van Wenen wandelen of het omringende platteland doorkruisen, waarbij hij altijd een notitieboek bij de hand had. Pianospelen werd nog meer een fysieke gebeurtenis, waarbij de piano tot de limiet werd uitgeprobeerd. Tactiele ervaringen van trillingen en vibraties werden steeds belangrijker. Beethovens schetsboeken laten niet alleen noten op notenbalkjes zien, maar vooral ook de beoogde bewegingen van de muziek. In zijn boek verweeft Wallace op een liefdevolle manier Beethovens geschiedenis met die van zijn eigen (overleden) vrouw, die na een bestraling in het hoofdhalsgebied uiteindelijk ook stokdoof werd.