Had het anders gekund?

Had het anders gekund?, Abel de Jong, Uitgeverij Van Praag, 276 blz., 20 euro.

Bestel direct

De joodse arts Sally de Jong was in mei 1940 net te laat voor een vlucht naar Engeland. In tegenstelling tot zijn tweelingbroer Loe, de latere historicus, die nog op tijd op de boot wist te stappen. Een verschil met cruciale gevolgen.

Sally begon de bezettingsperiode als vrijwillig arts in Kamp Westerbork, en genoot in die functie een enigszins beschermde status, zoals vrijstelling van transport. Maar in de loop der tijd sloot het net zich steeds strakker om de joden. Sally rook gevaar en ging terug naar zijn gezin in Amsterdam. Met zijn vrouw Liesje, en na hun kinderen – Abel en Daan – veilig ondergebracht te hebben, deed hij meerdere vluchtpogingen. Ze mislukten jammerlijk.

Beiden moesten naar Auschwitz. Liesje stierf al snel aan tyfus. Sally werd gedwongen om dr. Mengele te assisteren bij diens waanzinnige rassenonderzoeken. Vlak voor de bevrijding, en na een helse dodenmars, vond ook hij de dood.

Dit tragische levensverhaal is opgetekend door zoon Abel. Een emotioneel zware klus, waar hij lang tegenop zag en pas op zijn 77ste jaar (!) aan begon. Het boek heeft geen wetenschappelijke pretentie, is ook persoonlijk gekleurd, maar legt nieuw en indringend materiaal bloot. Zoals de vele brieven die Sally en Liesje elkaar schreven tijdens de periode-Westerbork, en die getuigen van hun huwelijksproblemen – Sally had in het kamp een affaire. Het is pijnlijk om al lezend te beseffen dat relationele hartenpijn niet wegvalt tegen de achtergrond van jodenvervolging en oorlog, maar de wanhoop en de onzekerheid verdubbelt.

Abel laat er geen misverstand over bestaan dat ‘oom Loe’ zowel privé als in zijn werk weinig heeft stilgestaan bij de dood van Sally, een constatering waar hij overigens niet alleen in staat. Dit boek wil die ‘lacune opvullen’ en ‘het leven van mijn ouders aan de vergetelheid onttrekken’. Een bijzonder testimonium, door een zwaar getekende erfgenaam.