Brein en boléro

Begin 1928 kreeg Maurice Ravel van de Russische danseres Ida Rubinstein de opdracht om zes delen uit de pianosuite Iberia van Albéniz te orkestreren voor een Spaans getint ballet. Ravel accepteerde de opdracht. Het ballet kreeg de werktitel Fandango mee, maar het zou er nooit komen. Door een Amerikaanse tournee die langer duurde dan gepland, kwam Ravel in tijdnood en stelde voor de muziek zelf te componeren. Het resultaat was de Boléro, Ravels meest uitgevoerde compositie die van meet af aan enthousiast werd omarmd door het grote publiek en die nog steeds onverminderd populair is.

Verschillende dirigenten hebben de Boléro op hun repertoire staan, onder wie Valery Gergiev, die het stuk zal uitvoeren op de openingsavond van het Gergiev Festival 2019. De Boléro wordt gekenmerkt door een bedwelmend ritme dat bijna achttien minuten wordt volgehouden. Hetzelfde geldt voor de zich herhalende, geraffineerd geïnstrumenteerde melodie. Langzaam neemt de muziek in volume toe, tot een climax volgt. Er is veel gespeculeerd over de oorsprong van het mechanisch aandoende karakter van de Boléro. Sergei Prokofiev claimde dat Ravel werd geïnspireerd door zijn ballet Le pas d’acier dat zich afspeelt in een fabriek. Anderen wezen erop dat Ravels huis vol stond met mechanisch speelgoed en dat Ravels vader ingenieur was bij de Franse spoorwegen. Ravel overleed in 1937 aan een progressieve hersenaandoening in de linkerhemisfeer met spraak-, loop- en schrijfstoornissen als uitingen.

Ravels compositievaardigheden bleven onaangetast. In diverse wetenschappelijke tijdschriften hebben neurologen aangegeven dat het veranderde karakter van Ravels composities na 1927 beïnvloed kan zijn door het dominanter worden van zijn rechterhemisfeer. Wat de waarheid ook moge zijn, zeker is dat Ravels Boléro nog steeds staat als een huis. Voor wie geen toegangskaarten meer kan bemachtigen, de beste cd-opnames zijn die met de Franse componist en dirigent Pierre Boulez. Van alle dirigenten weet Boulez het meest te halen uit de complexe harmonische substructuren in de Boléro en Ravels sublieme orkestrale illusies, waarbij je soms zelfs Spaanse gitaren lijkt te horen.

De Doelen Rotterdam, Paris mon amour, Gergiev en de Franse muziek, 12 t/m 15 september.
cd: Berliner Philharmoniker, Deutsche Grammophon, 16,99 euro.
cd: New York Philharmonic, Sony Classical, 13,99 euro.