Boek: Nooit meer bacalhau

In 1973 studeerde Jarl Chabot af als arts. Het was de tijd van de solidariteitscomités – steevast gespeld als ‘komitees’ – die intensieve betrokkenheid zochten bij ‘de bevrijdingsstrijd’ in landen als Vietnam, Nicaragua en Guinee-Bissau. Als lid van het Medisch Komitee Angola (MKA) werd Chabot twee jaar na zijn afstuderen ‘uitgezonden’ naar Angola. Samen met acht jonge collega’s werd hij in de noordelijke provincie Cabinda te werk gesteld.

Over die periode schreef Chabot een ontwapenend eerlijk, persoonlijk en zichzelf niet ontziend boek: Nooit meer bacalhau. (Bacalhau is een Angolees gerecht van gedroogde en gezouten vis). Hier en daar is hij misschien wat wijdlopig, maar los daarvan is Chabots boek een tamelijk genadeloze terugblik op gefnuikte idealen en politieke overtuigingen. Het boek weerspiegelt vrij secuur de heersende, zeer politiek geladen tijdgeest en toont tevens de naïviteit van een groep jonge, bevlogen artsen die zich niet alleen geconfronteerd zagen met het hele palet aan tropische ziekten, van malaria tot exotische darmparasieten, maar ook met ideologische scherpslijperij, en vier elkaar tegenstrevende Angolese bevrijdingsbewegingen. En die, moet je achteraf vaststellen, een nogal gebrekkig begrip hadden van de Afrikaanse ziel of het Afrikaanse levensgevoel.

Bekende namen komen we tegen in Chabots relaas, zoals Roel Coutinho als voorzitter van de stuurgroep die de communicatie verzorgt tussen het MKA en het uit te zenden medisch team, en schrijver Toon Tellegen, door Chabot omschreven als ‘een integere, visionaire huisarts’, die de zieke mens centraal stelde en niet ‘het systeem’, zoals Chabot dat wel wilde doen. Want wisten ze eigenlijk wel wat goed was voor de Afrikanen of waren ze louter goed bedoelende, ‘solidaire missie’ bedrijvende socialisten, die in feite over de mensen heen walsten? Het antwoord geeft de toenmalige minister van Ontwikkelingssamenwerking Jan Pronk, in een aan het boek toegevoegde brief: hij spreekt van een ‘demasqué van goede en minder goede bedoelingen rond humanitaire hulp in een turbulente periode’.

Chabot nam ook van zes meer direct betrokken ‘kameraden’ brieven op, die bijna stuk voor stuk getuigen van omzien in bitterheid en wrok, ofschoon een enkeling ook rept van een verrijkende ervaring. De artsen kwamen als idealisten, ze gingen als realisten. Voor Jarl Chabot bleef gezondheid een kwestie van politiek. Hij zou de rest van zijn medische loopbaan doorbrengen als adviseur gezondheidszorg in een groot aantal Afrikaanse landen. - Henk Maassen

Nooit meer Bacalhau, Jarl Chabot, BraveNewBooks.nl, 340 blz., 22,50 euro

Het VPRO-radioprogramma OVT staat op zondag 16 en 23 maart tussen 10-12 uur op Radio 1 in het teken van dit boek.