Boek: Lezen met ALS - Literatuur als levensbehoefte

Pieter Steinz was ruim twintig jaar redacteur boeken bij NRC Handelsblad en daarna directeur van het Nederlands Letterenfonds. Op 49-jarige leeftijd kreeg hij de diagnose ALS aangemeten, een dodelijke spierziekte die maakt dat ‘je met een rotgang bejaard wordt’. In zijn gebundelde NRC-columns, Lezen met ALS – Literatuur als levensbehoefte, verbindt hij het verloop van de ziekte met het herlezen van boeken die hem dierbaar zijn.
De eerste column bevat meteen het motto: ‘Ik had in mijn leven te veel geluk gehad om niet te kunnen berusten in domme pech.’ Een echo van deze basishouding klinkt tientallen pagina’s verder in een citaat van Herodotos: ‘Wie met zoveel mogelijk zegeningen is bedeeld en dan ook nog tevreden de ogen sluit, die verdient het predicaat “gelukkig”.’ Daarbij beseft Steinz dat ‘mijn leven niet te kort was geweest om te bereiken wat ik wilde bereiken’. Zelfmedelijden is uit den boze, want uiteindelijk contraproductief.
In die levenshouding sluit hij aan bij Seneca die in navolging van Socrates schreef dat hij leeft zolang hij moet en niet zolang hij kan. De kwaliteit van het leven telt, niet de duur ervan. Ook Montaigne past in het rijtje geestverwanten, al komt Montaigne niet aan bod. Wie dan wel? Kafka, Biesheuvel, Szymborska en Dickens, maar ook Asterix en Donald Duck. Verrassend en humoristisch is de overweging om als grafschrift een tekst uit de Britse televisieserie Fawlty Towers te nemen: ‘Zoom! What was that? That was your life, mate.’
Dat typeert de schrijver Steinz: nuchter, laconiek, met maximaal effect. Zo is spreken uiteindelijk onmogelijk: ‘Stukken schrijven is mijn lijn naar de buiten-wereld. En als mijn vrouw mijn stem wil horen, dan googelt ze een opname van een van mijn voordrachten of belt ze naar mijn voicemail.’
Fel bestrijdt Steinz dat een dodelijke ziekte iets goeds teweegbrengt. Het ziektedividend (‘een goudklomp van unieke, positieve ervaringen die je verzoent met het feit dat je dodelijk ziek bent’) is een mythe.
Steinz’ ideale ‘kompanen op weg naar de finish’ zijn liefde, humor, tevredenheid, schrijflust en literatuur. Goede boeken verzetten de zinnen, behoeden je voor verveling, vrolijken je op, zetten je aan het denken en verplaatsen je naar andere werelden. Waar Steinz het ziek-zijn in vivo ervaart, onderzoekt literatuur dat in vitro. Feiten moeten in columns en verhalen verteerd worden, navoelbaarheid vraagt om stilering. Dat weet Steinz. Er is één column (‘De onbruikbare werkelijkheid’) die een doorkijkje biedt in het ‘echte’ drama van zijn leven, als de auteur aan de hand van Gerard Reve schrijft over de plek van de werkelijkheid in literatuur. Te veel werkelijkheid werkt averechts. In dat stuk onthult Steinz – eenmalig en mondjesmaat – details die hij in voorgaande én daaropvolgende columns verzwijgt. Dan blijkt de werkelijkheid nog veel dramatischer te zijn dan we al wisten.
De combinatie van moed, berusting, stilering en beheersing die Steinz betoont, is indrukwekkend en adembenemend. De teksten trillen van een huiveringwekkende schoonheid. Een reverence voor Pieter Steinz is gepast. - Frans Meulenberg

Lezen met ALS – Literatuur als levensbehoefte, Pieter Steinz, Nieuw Amsterdam, 224 blz.

Bestel direct: Paperback 19,99 euro | E-book 13,99 euro