Boeken en films & zo

Hallucinaties

Plaats een reactie

Oliver Sacks, Hallucinaties, De Bezige Bij, 346 blz.,19,90 euro.

Bestel direct


In één opzicht is het nieuwe boek Hallucinaties van Oliver Sacks een verrassing: de bejaarde neuroloog blijkt in zijn jonge jaren een gretig gebruiker van allerlei geestverruimende en oppeppende middelen te zijn geweest. Dat gegeven, gecombineerd met zijn regelmatig terugkerende migraine-aanvallen, maken dat hij soms uit de eerste hand kan vertellen over hallucinaties. Verder is ook dit nieuwe werk weer vintage-Sacks en dat betekent dat een parade voorbijtrekt van casuïstiek en commentaar daarop, steeds keurig gegroepeerd naar thematiek. Maar verbeeld ik het mij, of is het allemaal wat minder sprankelend, wat minder bevlogen opgeschreven dan in zijn andere boeken?

Het moest er een keer van komen, van een boek over dit thema. Sacks had het zaad immers in eerder werk, zoals Migraine (1970) en Musicofilia (2007), al uitgestrooid. Hij bespreekt het hele spectrum van hallucinaties: van het syndroom van Charles Bonnet, via de illusies van de ziekte van Parkinson, epilepsie, visuele migraine en het delier tot aan de autoscopie en het angstaanjagende fenomeen van de Doppelganger – waarmee hij en passant allerlei quasiwetenschappelijke onzin over geesten die uit het lichaam treden naar het rijk der fabelen verwijst. Hallucinaties en dus falen van het brein leggen volgens hem altijd iets van de werking van de hersenen bloot. Daaraan besteedt Sacks telkens weer aandacht, zij het zonder tot verrassende inzichten te komen. Maar voor verrassende observaties en behartigenswaardige stellingen is wel altijd plaats: bijvoorbeeld dat ‘hallucinatoire vormen fysiologische universalia van de menselijke ervaring’ zijn.

Wat opnieuw bevalt, is dat Sacks niet alleen verwijst naar de nieuwste wetenschappelijke literatuur, maar laat zien dat ook het werk van ‘vroege’, bijvoorbeeld negentiende-eeuwse, collega’s nog steeds de moeite van het raadplegen waard is. Ook als het om hallucinaties gaat openbaart zich daarin al vroeg de menselijke tweespalt die ons nog altijd achtervolgt: reeds ten tijde van de Verlichting drong het besef door dat hallucinaties en het horen van stemmen waarschijnlijk voortkwamen uit hyperactiviteit van bepaalde delen van de hersenen. Tegelijkertijd bleef ook de romantische opvatting overeind: hallucinaties betekenden iets, ze waren door hogere zaken geïnspireerd. De kunstenaar zag zichzelf als ‘de amanuensis van een Stem’.

Een kolfje naar de hand van de erudiete Sacks die zijn literatuur kent, zowel de letterkundige als de wetenschappelijke. De Nederlandse inbreng is deze keer niet gering: hij verwijst zowel naar Ontregelde Geesten van Douwe Draaisma als naar psychiater Jan Dirk Blom, die twee jaar geleden een Dictionary of Hallucinations liet verschijnen.

Nog een tip voor wie niet genoeg kan krijgen van het onderwerp: vanaf 25 oktober in de
Nederlandse filmtheaters de documentaire Magic Trip van Alex Gibney en Alison Ellwood. Over het jaar 1964, toen Ken Kesey, gevierd schrijver van One Flew over the Cuckoo’s Nest, begon aan een in LSD gedrenkte roadtrip waar vandaag de dag nóg over gesproken wordt. Aan de hand van Kesey’s oorspronkelijke beeld- en audiomateriaal reconstrueert de film deze mythisch geworden ‘psychedelische’ reis. Een tijdsdocument zonder weerga.

migraine Media en cultuur Boeken hersenen
  • Henk Maassen

    Henk Maassen is journalist bij Medisch Contact, met speciale belangstelling voor psychiatrie en neurowetenschappen, sociale geneeskunde en economie van de gezondheidszorg.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.