Boek: De leesclub voor het einde van het leven

Leesclub als stervensbegeleiding

Mary Ann, de moeder van de Amerikaanse schrijver Will Schwalbe hoort dat ze een pancreascarcinoom heeft met levermetastasen. Ze kiest voor chemotherapie en Will, haar jongste zoon, vergezelt haar. De twee delen een passie voor literatuur. Tijdens de resterende levensmaanden van Mary Ann, vinden ze elkaar in louterende gesprekken over de boeken die ze allebei lazen. Ze vormen een leesclub – De leesclub voor het einde van het leven – met slechts twee leden. Een geweldig idee dat navolging verdient.

Ze lezen ‘lukraak, willekeurig en onsystematisch’ en honderden boeken komen voorbij. Van Thomas Mann tot Ian McEwan, en van Stieg Larsson tot Khaled Hosseini. De discussies over deze boeken geven Schwalbe ook de gelegenheid terug te blikken op het gezinsleven en verslag te doen van de ziektegeschiedenis van Mary Ann. De prognose na het stellen van de diagnose luidde drie tot zes maanden: ‘Dat liet niet veel ruimte voor hoop’. Maar dat bood wel ruimte voor het lezen van boeken.

De cruciale zin van dit boek staat in het eerste hoofdstuk: ‘Boeken waren voor mijn moeder en mij altijd een aanknopingspunt geweest om onderwerpen aan te snijden die ons bezighielden maar waar we niet zo makkelijk over praatten.’ Dat zegt veel over de functie van lezen in de moeder-zoon-relatie, maar het zegt misschien evenveel over wat er ontbreekt in die onderlinge, liefdevolle band. Van de ene kant onthult literatuur – in dit boek – de mogelijkheid om alle levensthema’s te bespreken, zoals pijn, verwachting, hoop, afhankelijkheid of de naderende dood. Van de andere kant verhullen die gesprekken die eigen, allerindividueelste emoties, die buiten beeld blijven.

Dit wordt pijnlijk duidelijk bij de gesprekken over de twee ‘verdrietboeken’ van Joan Didion: Het jaar van magisch denken en Blauwe nachten. Didion snijdt en ontleedt meedogenloos en hard, ook in eigen vlees. De tegenstelling met Schwalbe is levensgroot. Zijn stijl is braaf waardoor, o paradox, dit huldebetoon aan zijn moeder afstandelijk blijft. Uiteindelijk blijft de echte Mary Ann buiten beeld.

Braafheid is dodelijk in bellettrie. Maar dat lezen een vorm van leven is, weet Schwalbe overtuigend te brengen. - Frans Meulenberg

De leesclub voor het einde van het leven. Will Schwalbe, Ambo, 304 blz., 19,95 euro