Bevrijd. Het concentratiekamp­syndroom en de LSD-behandeling van Jan Bastiaans

Bevrijd. Het concentratiekamp­syndroom en de LSD-behandeling van Jan Bastiaans, Leo van Bergen, Quo Vadis Uitgeverij, 415 blz., 32,50 euro.

bestellen

Dat concentratiekampoverlevenden en verzetsmensen vaak ernstige psychische naweeën ondervonden van de gruwelen die ze meemaakten werd twintig jaar na de Tweede Wereldoorlog geleidelijk duidelijk. De Leidse psychiater Jan Bastiaans (1917-1997) muntte dat als het KZ-syndroom. Met behulp van lsd meende hij zijn patiënten te bevrijden van de demonen die hun geestesleven kwelden.

Dat was nieuw, want de meer gangbare gedachte was dat een psychisch trauma na het meemaken van een schokkende gebeurtenis meer te maken had met al dan niet erfelijke karakterzwakte. De gebeurtenis zelf was hooguit een trigger.

Hoogleraar Bastiaans, onmiskenbaar een man met een indrukwekkend charisma, wist met zijn ‘methode-Bastiaans’ met grote regelmaat de media te vinden en genoot daardoor nationaal gezag. Dat publieke imago, met name hoe dat zich manifesteerde in krantenartikelen, was voor medisch historicus Leo van Bergen de voornaamste bron voor een minutieuze reconstructie van zijn loopbaan en de ontwikkeling van het denken over het KZ-syndroom in de ver­anderende maatschappelijke (en wetenschappelijke) context van zijn tijd. Dat heeft geresulteerd in het zeer leesbare Bevrijd.

In de jaren zeventig rees er twijfel over ­Bastiaans’ wetenschappelijke merites. Er sloop bovendien ‘een zekere diagnostische lichtvaardigheid’ in de (te) ruime toepassing van het KZ-syndroom. Inmiddels is het ­vervangen door het meer universele PTSS, maar ook dat incorporeert en verbindt groepen in hun getraumatiseerd-zijn die eerst strikt gescheiden waren, aldus Van ­Bergen. Zo bezien bestaat die lichtvaardigheid dus nog steeds. Toch was Bastiaans ook een – zij het controversiële – pionier, getuige de herwaardering van het gebruik van psychedelica in de huidige psychiatrie.