Aantekeningen uit het gesticht

Aantekeningen uit het gesticht, Christine Lavant (vertaling: Ria van Hengel), Uitgeverij Vleugels, 96 blz., 26,54 euro.

bestellen

De antipsychiatrische beweging heeft ons veel autobiografische verhalen bezorgd over het leven in een psychia­trische inrichting. Autobiografische ­verhalen hebben ook bijgedragen aan de ontwikkeling van het antipsychiatrische gedachtegoed, zoals Faces in the water van Janet Frame (1961), One flew over the cuckoo’s nest van Ken Kesey (1962) en The bell jar van Sylvia Plath (1963). Deze autobiografische romans spelen zich af in de jaren vijftig. Voor de jaren vijftig is het aantal gepubliceerde autobiografische verhalen lager. Onlangs zijn de ­Brieven uit Rodez van Antonin Artaud in het Nederlands gepubliceerd en nu is er Aantekeningen uit het gesticht van Christine Lavant, pseudoniem van Christl Thonhauser (1915-1973). Daarin beschrijft ze een zes weken durend vrijwillig verblijf in een inrichting in Klagenfurt in 1935, nadat zij een zelfmoordpoging had gedaan. Achteraf gezien mag ze blij zijn dat ze na zes weken weer naar huis gestuurd werd, want in deze zelfde ­kliniek werden tijdens het naziregime ­honderden patiënten vermoord. Haar tekst getuigt van een zekere verbijstering over wat zich er afspeelt: ‘Dit schrijf ik nu op in gewone woorden, schrijf het op als zomaar iets, terwijl ik eigenlijk de muren hier steen voor steen zou moeten afbreken en ze stuk voor stuk naar de hemel zou moeten gooien zodat die ging beseffen dat hij ook verplichtingen heeft tegenover wat er daar onder hem ligt.’

De geneesheer-directeur komt er goed vanaf – hetgeen tot een verliefdheid leidt – maar een bezoekend forensisch psychiater krijgt ervan langs als hij zegt: ‘Weer een afschrikwekkend voorbeeld van wat er gebeurt als arbeiders­kinderen romans lezen in plaats van te worden grootgebracht voor ­fatsoenlijke arbeid.’ Wat de ­kliniek bijdraagt aan Lavants welbevinden is daarom niet helemaal duidelijk. Een mooi verslag, dat bij dezelfde uitgeverij is verschenen als haar verslag van haar bezoek als kind aan een oogziekenhuis.