Een jonge vrouw die voortdurend zegt dat ze de kleindochter van koningin Beatrix is, een man die geregeld de duivel ziet of een bejaarde man die almaar denkt dat zijn vrouw door iemand anders is vervangen: ze hebben alle drie last van een waanstoornis, al dan niet in het kader van schizofrenie. In de zeventiende eeuw hadden ze daar één term voor: melancholie, eeuwenlang de parapluterm voor bijna alle psychiatrische ziektebeelden.
‘Boekarest is geen stad, maar een gemoedstoestand, een diepe zucht, een deerniswekkende en nutteloze kreet. Het is als met bejaarden die niets meer zijn dan lopende wonden, gestolde weemoed zoals bloed stolt op afgeschaafde huid.’
Leed Lucia Joyce, de dochter van de befaamde Ierse schrijver James Joyce (1882-1941), aan schizofrenie? Of waren haar wisselende gedragingen – van woede, brandstichting en nymfomanie tot katatonie en verstilling – het gevolg van hersensyfilis?
In zijn prachtige biografie over de Engelse koning George III komt Andrew Roberts tot de conclusie dat diens manische episodes níét het gevolg waren van de stofwisselingsziekte porfyrie.
Atte Jongstra schreef met Cholerastad een satirische roman over twee zelfverklaarde onderzoekers die allebei het onderspit delven. Archivaris Boevers en boekhandelaar Peek slaan de handen ineen bij de dreiging van een nieuwe choleragolf – Peeks vrouw is tijdens de eerste golf in 1832 aan cholera bezweken – in Amsterdam, halverwege de negentiende eeuw.
Op 23 augustus 1897, bij zonsondergang, verliet de driemaster de Belgica de haven van Oostende, met aan boord dertien Belgen, tien buitenlanders en twee katten. De tocht naar de Zuidpool was een ambitieus Belgisch project. Commandant Adrien de Gerlache en kapitein Georges Lecointe waren Belgen. De Amerikaanse scheepsarts Frederick Cook en de Noorse eerste stuurman Roald Amundsen waren echter degenen met werkelijke ervaring met riskante poolreizen.
Het spannend geschreven Het pijnstillerimperium van onderzoeksjournalist Patrick Radden Keefe is een ongelooflijk epos over de puissant rijke familie van Arthur Sackler (1913-1987) en diens broers Mortimer en Raymond, met als slachtoffers de talloze verslaafden en doden ten gevolge van OxyContin.
Van Tsjechovs verhalen zou elke arts Zaal 6 moeten lezen, alleen al om te weten hoe het voelt om zelf patiënt te zijn. Daarom is het jammer dat juist dit in de nieuwe Nederlandse vertaling van een selectie van zijn verhalen ontbreekt. Zelf was de Russische arts-schrijver Anton Tsjechov (1860-1904) net afgestudeerd toen hij op zijn 24-ste bloed opgaf.
De historicus en schrijver Daan Heerma van Voss (1986) wilde met De bange mens, zijn boek over angst, ‘een nieuwe kaart tekenen die recht doet aan de uitgestrektheid van het fenomeen’.
Voor zijn roman Winterbijen maakte de Duitse schrijver Norbert Scheuer (1951) gebruik van de notities van de imker Egidius Arimond. Tegen betaling hielp Egidius tijdens de Tweede Wereldoorlog Joodse vluchtelingen ontkomen naar België.
Liefhebbers van politieke intriges en sappige historische anekdotes kunnen met volle teugen genieten van de uitstekend geïllustreerde en gedocumenteerde biografie De lijfarts van de koning 1776-1824 over Franz Joseph Harbaur, lijfarts van koning Willem I. Dat deze ‘boomlange Elzasser met het profiel van Alexander de Grote’ het tot lijfarts van de koning en uiteindelijk tot inspecteur-generaal van de Geneeskundige Dienst des Rijks schopte, is even spectaculair als verwonderlijk.
De 61-jarige vertaler en uitgever Simon Leyland dacht dat zijn leven afgelopen was toen hij de diagnose glioblastoom te horen kreeg.
De herinneringen van de Joodse arts/psychoanalyticus Eddy de Wind (1916-1987) aan zijn kampleven in Auschwitz lezen als een gruwelijk verhaal én een tedere romance, met onzekere afloop.
Neuroloog Oliver Sacks (1933-2015) was in medische kring omstreden door zijn onorthodoxe behandeling en beschrijving van zijn patiënten, maar een breed lezerspubliek smulde van zijn klinische verhalen. In werk en privé gedroeg hij zich grenzeloos en roekeloos, bleek al uit zijn autobiografie Onderweg (2015). Dat nog niet alles was gezegd, bewijst En hoe gaat het met u, dokter Sacks? van de journalist Lawrence Weschler.
In zijn tijd was de Weense huisarts Franz Joseph Gall (1758-1828) een van de beroemdste geleerden in Europa. Zijn schedelleer was aperte onzin, maar het publiek smulde van zijn voordrachten.
In de literatuur is de psychiatrie nooit ver weg. In Broer van de Turks-Koerdische schrijver Mahir Guven (1986) volgen we het leven van twee Syrische jonge mannen in Parijs. De oudste, taxichauffeur, gaat als soldaat naar Tsjaad, waar hij na een paar kardinale fouten terug moet naar Parijs.
De historica Femke Deen wilde een boek schrijven over de vier vrouwen van Willem van Oranje. Ze beperkte zich tot zijn tweede en interessantste vrouw, Anna van Saksen (1544-1577).
Op het strand van een vulkaaneiland in de Middellandse Zee spoelen drie lijken aan van jongemannen uit Afrika. In plaats van uit te zoeken wat er met hen is gebeurd, besluit de burgemeester met medeweten van een aantal eilandbewoners de zaak in de doofpot te stoppen.
Lezers van De doodskunstenaar. De anatomische lessen van Frederik Ruysch van historicus Luuc Kooijmans zullen in zijn nieuwste boek over Ruysch weinig nieuws aantreffen. Zelf noemt hij het de draagbare Doodskunstenaar 2.0: ‘Dit keer geen beknopte wereldgeschiedenis, maar een strakke biografie, met nieuwe bevindingen, maar zonder literatuurverwijzingen en noten.’
Hans van der Ploeg is sinds 1985 psychiater; 46 jaar werkzaam in de gezondheidszorg en bijna 30 jaar recensent voor diverse media, zoals Nederlands Dagblad en Medisch Contact.
Voor liefhebbers van de geschiedenis van de psychiatrie is Gedaanten van de waanzin een fantastisch boek. Met veel kennis van zaken schetst de auteur de ontwikkeling van de Britse, Franse en Duitse psychiatrie. Dat levert verdieping en veel inzicht op.
De titel van zijn boek Het mes ging erin ontleende de gepensioneerde Britse gevangenispsychiater Theodore Dalrymple (1949) aan het antwoord van veel gedetineerden op de vraag waarom ze een moord hebben gepleegd. Alsof het mes de hand van de persoon gestuurd had in plaats van andersom.
De Amerikaanse dichter Robert Lowell (1917-1977) was manisch-depressief. Kay Redfield Jamison, hoogleraar psychiatrie én zelf ook bipolair, kreeg na toestemming van zijn dochter inzage in Lowells psychiatrische en medische dossiers.
Huisartsen en psychiaters zouden meer stelling moeten nemen als het gaat om antidepressiva. Serotoninetekort is niet de oorzaak van depressie. Antidepressiva moeten uit het verdomhoekje. En psychiaters hebben te veel last van een Calimero-complex.
Veel minder mensen dan nu werden in de oudheid ouder dan 60 jaar. Maar ook toen, schrijft vertaler Vincent Hunink in zijn inleiding bij De kunst van het oud worden van Cicero, kon ‘de angst van ouderen om “er niet meer toe te doen” evengoed beklemmend zijn, zeker als ze in hun actieve leven een belangrijke positie in de samenleving bekleedden en een dienovereenkomstig hoge dunk van zichzelf hadden.’
