Charlotte Eijkelboom, basisarts, pleit voor meer ‘feedbackgeletterdheid’ bij geneeskundestudenten én artsen. Onlangs promoveerde ze aan de Universiteit Utrecht op patiëntparticipatie in de geneeskundeopleiding, met als focus patiëntfeedback.
Is het een goed idee om als arts op de bedrand bij de patiënt te gaan zitten? Dat vroeg Medisch Contact op LinkedIn naar aanleiding van een blog van arts Jan Keppel Hesselink. Twee derde van de bijna tweeduizend mensen die reageerden beantwoordden deze vraag met ‘ja’.
De meeste gespreksonderbrekingen door de huisarts tijdens het consult bevorderen eerder het gesprek dan dat die onderbrekingen het gesprek verstoren. Dat schrijven Ilona Plug en collega’s in Annals of Family Medicine. De onderzoekers bestudeerden video-opnames van 84 consulten, met evenzoveel patiënten die met een somatische klacht kwamen, verricht door 17 Nederlandse huisartsen.
Ook artsen kunnen ziek worden. Maar voor de behandeld arts is het soms ongemakkelijk als hun patiënt een collega is. Negeren dat de patiënt ook arts is, is onverstandig en doet beiden tekort. Erken het en maak het bespreekbaar.
Bij steeds meer patiënten kan de arts niet genezen, maar moet hij de patiënt leren omgaan met ziekte. Het draait dan om ‘zingeving ondanks fysieke of geestelijke beperkingen’. Artsen moeten dat als uitgangspunt van hun handelen gaan zien.
Patiënten hebben recht op inzage in het schriftelijk verslag dat hun arts opstelt. Artsen moeten zich hiervan rekenschap geven door hun taalgebruik aan te passen zodat de verslaglegging ook is te volgen voor leken.
Gedeelde besluitvorming gaat mank als artsen onvoldoende openstaan voor de wensen, gevoelens en behoeften van hun patiënten, betoogt cognitief psycholoog Arwen Pieterse, die zelf als patiënt met een chronische ziekte al dertig jaar ‘meebeslist’.
We kennen elkaar nu een paar maanden. We zien elkaar regelmatig in de spreekkamer. Vanaf het begin heb ik een groot gevoel van sympathie voor je. Je bent een ‘makkelijke’ patiënt. Toch zijn onze gesprekken lastig voor me. Niet omdat je me niet laat uitpraten. Niet omdat je niet wilt luisteren. Nee, het ligt aan mij.
Een prematuur kampt met een necrotiserende enterocolitis, een meisje blijkt aan lupusnefritis te lijden, een neonaat wil niet drinken, een kind heeft een diabetische ketoacidose. Bij de een zal het goed komen, bij de ander niet. Ik weet niet of het goed komt, ik weet niet bij wie. En ik weet al helemaal niet wat goed is.
Met een routinematig ‘Heb je nog vragen?’ probeer ik het consult af te ronden, om daarna de hechtspullen te gaan verzamelen. ‘Nee, nee, alles goed’, zegt hij. Ik draai me om en verlaat het door gordijnen gecreëerde kamertje. ‘Eh, dokter...’
In een coschap van zes weken blijven de contacten met collega’s en patiënten oppervlakkig. Terwijl juist via die contacten veel te leren valt voor de huidige artsen in spe. Net afgestudeerd geneeskundestudent Claudia Tielemans pleit voor een eigentijdser systeem met een beperkt aantal lange stages.
De barbier kijkt me aan met een grote grijns. ‘Jij ziet er echt niet uit als een chirurg man!’ Dit gesprek kan een hoop kanten op gaan nu. ‘Ik heb heel veel chirurgen gezien en dat waren allemaal nette mannen met grijs haar.'
Hun zoontje was tijdens de consulten toch steeds zo schattig aan het slapen, daar kon toch niks mis mee zijn? Maar de ouders hadden hun baby elke dag en elke nacht gezien, vanaf zijn geboorte, en hadden een groot verschil in gedrag opgemerkt.
‘Vallen jullie vaak flauw?’ is de vraag van de plastisch chirurg die ons begeleidt bij een patiëntencontact. ‘Sommige studenten vinden het namelijk best spannend op onze verpleegafdeling.’ Uhh, wacht, meneer de arts, weet u wel waarom we hier zijn?
Wat begon als een sympathiek studenteninitiatief in Maastricht, is uitgegroeid tot een serieuze onderwijsmodule over empathie in de praktijk. Studenten én patiënten hebben er baat bij.
Anderhalf jaar later blijkt dat alle behandelingen toch niet de genezing hebben gebracht waarop gehoopt. Mijn collega bezoekt haar thuis en vraagt me daarna of ik me bewust ben van het feit dat haar man nog steeds boos op mij is.
Deze uiterst geleerde therapeut is er helemaal voor mij. Het is die suggestie die mensen het idee geeft dat ze hier met iemand te maken hebben die echt weet waarover hij praat.
Ik ken hem een jaar of twintig. Hij is inmiddels midden 80. Hij schrijft – ‘net als u’ – ook korte verhalen, liet hij me jaren geleden weten. Sindsdien ontvang ik regelmatig zijn levensbespiegelingen op papier.
Het mag niet, het mag nooit. Je zou toch denken dat artsen doordrongen zijn van het feit dat je geen relatie moet beginnen met een patiënt. Toch blijft het misgaan, en daarom blijven we er in deze rubriek af en toe aandacht aan besteden. In deze zaak gaat het om een psychiater die verliefd wordt op een patiënte en een seksuele relatie met haar aangaat. Extra schrijnend is dat deze vrouw heftige problemen had, onder andere in de relationele sfeer.
Met uitvoerige vragenlijsten worden tegenwoordig de wensen van een patiënt geïnventariseerd en zo mogelijk gehonoreerd. Maar een vragenlijst kan nooit bieden wat een goed gesprek te bieden heeft.
Eén op de drie respondenten van de #MeToo-enquête die Medisch Contact onlangs hield heeft te maken gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag. In één op de vijf gevallen was het een (familielid van) een patiënt, die de grenzen van de zorgverlener niet respecteerde. Worden artsen hier wel voldoende op voorbereid?
Op de gang vertel ik de zaalarts dat meneer graag wil weten wat er gaat gebeuren. ‘Nou, het heeft geen zin om hem dat te vertellen hoor. Over tien minuten is hij het toch weer vergeten.’ Verbijsterd kijk ik de zaalarts aan.
Wat waren zijn patiënten ook blij met hem. Ik snapte dat wel; precies wanneer het nodig is, zegt hij de juiste dingen, laat hij een stilte vallen of legt hij een hand op de schouder. Bij één patiënt die dag lukte het hem op een of andere manier niet. Althans, volgens hem.
Patiënten waarderen de vaardigheden van een arts hoger als deze niet tegelijkertijd op een computer werkt. Dit blijkt uit onderzoek van Ali Haider e.a. waarover zij verslag doen in JAMA Oncology.
volgens mij kan een omhelzing heel goed binnen de grenzen van professionele nabijheid passen. Tegelijkertijd realiseerde ik me ook dat ik vanuit mijn rol als arts nog nooit de behoefte heb gevoeld een patiënt te omhelzen.
