Cognitieve achteruitgang
4 reactiesEen 73-jarige vrouw bezocht de polikliniek Neurologie wegens cognitieve achteruitgang. Ze ervaarde zelf geen klachten. Maar op basis van de heteroanamnese waren er aanwijzingen voor cognitieve stoornissen met interferentie in het dagelijks leven.
Neurologisch onderzoek toonde een desoriëntatie in tijd en een positief head turning sign.
De reflexen waren symmetrisch levendig op te wekken, de voetzoolreflex rechts volgens Babinski en links indifferent. Het looppatroon was onzeker en breedbasisch. Opvallend waren de arcus lipoides in de cornea van beide ogen en de xanthomen bij diverse pezen. Een MRI-cerebrum toonde symmetrische wittestofafwijkingen bij de nucleus dentatus en in het centrum semiovale, multipele hoogsignaalletsels cerebellair en in de subcorticale witte stof, én gegeneraliseerde atrofie (zie foto’s). Concluderend waren er aanwijzingen voor dementie in combinatie met piramidale en cerebellaire verschijnselen bij symmetrische wittestofafwijkingen van cerebrum en cerebellum.
Cerebrotendineuze xanthomatose is een autosomaal recessieve stofwisselingsziekte waarbij een sterol-27-hydroxylase enzymdeficiëntie een aanmaakstoornis van het galzuur chenodeoxycholzuur veroorzaakt, met als gevolg een verhoogde serumcholestanolwaarde en accumulatie hiervan in weefsels. Verschillende systemische gevolgen zijn peesxanthomen, skeletafwijkingen, juveniel cataract en cardiovasculaire ziekten. Progressieve neurologische symptomen omvatten dementie, piramidale en cerebellaire stoornissen, epilepsie en demyeliniserende of axonale neuropathieën.
Bij cerebrale beeldvorming worden signaalveranderingen van de witte stof, bilaterale focale cerebellaire laesies en gegeneraliseerde atrofie gezien.
Behandeling met chenodeoxycholzuur verlaagt de serumcholestanolwaarde, waardoor klachtenstabilisatie of klachtenafname mogelijk is. Neurologische symptomen zijn echter moeilijk te behandelen. Chenodeoxycholzuur is in Nederland alleen nog via een Duitse fabrikant verkrijgbaar. Statines bleken alleen in combinatie met chenodeoxycholzuur effectief zijn. Bewijs voor effectiviteit van LDL-aferese is tegenstrijdig. Een belangrijk deel van de behandeling bestaat uit symptoombestrijding.
Josien Janssen, semiarts neurologie, Zuyderland Medisch Centrum locatie Heerlen
Erik Hoff, neuroloog, Zuyderland Medisch Centrum locatie Heerlen
Machiel de Booij, radioloog, Zuyderland Medisch Centrum locatie Heerlen
contact
jhj.janssen@student.maastrichtuniversity.nl
cc: redactie@medischcontact.nl
download dit artikel (pdf)Heeft u ook een interessante casus voor deze rubriek?
Stuur tekst (max. 300 woorden) en beeld naar redactie@medischcontact.nl.
Als uw casus wordt gepubliceerd, ontvangt u van ons het boek Canon van de geneeskunde in Nederland.
Bianca M.L. Stelten, aios neurologie, en Aad Verrips, neuroloog/kinderneuroloog,
, Canisius Wilhelmina Ziekenhuis Nijmegen
Met belangstelling lazen wij het case rapport in Medisch Contact nr. 21 (26 mei 2017) “Cognitieve achteruitgang” met als oorzaak cerebrotendineuze xanthomatosis.
De leeftijd waarop deze diagnose is gesteld is uitzonderlijk hoog. In Nederland wordt de... diagnose op steeds jongere leeftijd gesteld. Eén van de belangrijkste kenmerken is de aanwezigheid van een chronische, niet op behandeling reagerende diarree. 1 De auteurs noemen dit belangrijke symptoom niet. Daarnaast kunnen de klassieke peesxanthomen ontbreken. Een vroege behandeling met chenodeoxycholzuur (CDCZ) kan neurologische symptomatologie geheel voorkomen. 2, 3 In Nederland zijn er nu 80 patiënten bekend. Waarschijnlijk zijn het er meer dan 300. Mogelijk dat er in de nabije toekomst hielprikscreening kan plaatsvinden zodat de CDCZ therapie zo snel mogelijk kan worden gestart. 4
Referenties:
1. Cruysberg JR, Wevers RA, Tolboom JJ. Juvenile cataract associated with chronic
diarrhea in pediatric cerebrotendinous xanthomatosis. Am J Ophthalmol. 1991 Nov
15;112(5):606-7.
2. Berginer VM, Gross B, Morad K, Kfir N, Morkos S, Aaref S, Falik-Zaccai TC.
Chronic diarrhea and juvenile cataracts: think cerebrotendinous xanthomatosis and
treat. Pediatrics. 2009 Jan;123(1):143-7.
3. Berginer VM, Salen G, Shefer S. Long-term treatment of cerebrotendinous
xanthomatosis with chenodeoxycholic acid. N Engl J Med. 1984 Dec
27;311(26):1649-52.
4. Vaz FM, Bootsma AH, Kulik W, Verrips A, Wevers RA, Schielen PC, DeBarber AE,
Huidekoper HH. A newborn screening method for cerebrotendinous xanthomatosis
using bile alcohol glucuronides and metabolite ratios. J Lipid Res. 2017
May;58(5):1002-1007.
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
Deze was ik nog vergeten: Voor diegenen die meer willen weten over deze aandoening. https://omim.org/entry/213700
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
@Poppelaars: Het is inderdaad een mooi plaatje bij een relatief oude patiënt. Het grootste deel van de patienten valt echter in het domein van de kinderneuroloog. Wat het artikeltje verder helaas niet vermeld dat het bijzonder zeldzaam is. Ik ken de ...aandoening al lang, niet in de laatste plaats omdat de kinderneuroloog bij wie ik mijn stage kinderneurologie deed, gepromoveerd was op deze aandoening. Hoewel ik regelmatig deze aandoening in de dd had bij diffuse en confluerende witte-stof afwijkingen en bij cognitieve achteruitgang, heb ik de diagnose nog nooit kunnen stellen. Ik zou dus zeker niet bij alle patiënten met peesxanthomen cholestanol laten bepalen, dat zou enigszins te enthousiast zijn.
Alex Poppelaars
huisarts, Breda
Interessant om te lezen dat cognitieve achteruitgang kan worden gestabiliseerd en dat de kliniek zelfs iets kan worden verbeterd. Wat een positief geluid! Ik had nog nooit van cholestanol gehoord, alleen cholesterol. Is er voor huisartsen wellicht ee...n reden om bij patiënten met peesxanthomen cholestanol te laten bepalen in plaats van cholesterol? Of is het raadzaam deze patiënten voor screening op cerebrotendineuze xanthomatose te verwijzen naar de neuroloog?