Zó helpt u uw patiënt te stoppen met roken

1. Vraag: ‘Rookt u (nog)?’,
2. Vertel: ‘Met goede begeleiding en de juiste medicatie kunt u stoppen met roken’ en
3. Verwijs: ‘Wilt u hiervoor een nieuwe afspraak maken of een doorverwijzing?’

Na een VBA doet 40 procent van de rokers een stoppoging en de kans dat een patiënt uit zichzelf stopt wordt verdubbeld ten opzichte van geen advies. Omdat in Nederland jaarlijks meer dan 19 duizend mensen overlijden aan de gevolgen van roken, ging het VBA-projectteam de uitdaging aan om het VBA in meerdere zorginstellingen te implementeren, met succes!

Nederlandse context

Het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG), het Martini Ziekenhuis (MZ) en Verslavingszorg Noord-Nederland (VNN) schaarden zich achter dit initiatief. Deze drie instellingen gebruiken een vrij verkrijgbaar implementatiepakket dat bestaat uit een handleiding, een presentatie, een instructiefilm en ondersteunend materiaal. Met dat pakket kunnen zorgprofessionals het VBA zelfstandig binnen hun eigen afdeling integreren. De originele Engelse trainingsmodule inclusief instructiefilm zijn aangepast aan de Nederlandse context en getest op verschillende (pilot)afdelingen. In totaal hebben 48 afdelingen het VBA-pakket ontvangen en/of geïmplementeerd. Uit een evaluatie bij 24 afdelingen bleek dat men het pakket duidelijk, compleet en gebruiksvriendelijk vindt.

De kans dat een patiënt uit zichzelf stopt wordt zo verdubbeld

Ervaringen

Implementeren is complex. Participatief actieonderzoek maakte duidelijk wat wel en niet werkt bij het integreren van het VBA in de Nederlandse zorgcontext. Enkele afdelingen waar roken direct invloed heeft op de aandoening of de behandeling (zoals Longziekten en Interne geneeskunde), waren early adopters. De gemeenschappelijke sense of urgency werkte als een krachtige motivator. De ervaringen van deze early adopters hielpen om andere afdelingen te enthousiasmeren. De simpele manier van adviseren, vrij van oordeel en zonder aanleiding tot discussie, vond men positief. De zorgverleners zeiden geen negatieve reacties van patiënten of cliënten te hebben ontvangen na het VBA. Ook het feit dat ze nu systematisch vragen naar de rookstatus van een patiënt en daarover adviseren, zoals aanbevolen in de multidisciplinaire richtlijn ‘Behandeling van tabaksverslaving en stoppen met roken ondersteuning’, vond men erg positief. Meer dan 90 procent van de zorgverleners zei het VBA tijdens elk contact met een patiënt toe te passen, alle zorgverleners hadden de intentie om het VBA te blijven gebruiken en bijna 90 procent adviseert collega’s het VBA te gaan gebruiken. Een aantal zorgverleners heeft het VBA opgenomen in hun jaarplan. Het afleren van het ‘oude patroon’ om toch advies te geven om te stoppen, vergde bij sommige zorgverleners extra aandacht en oefening.

‘Wat het VBA zo bijzonder maakt is dat de behandelaar niet zegt dát de patiënt moet stoppen met roken, maar vraagt of deze rookt en vervolgens de patiënt informeert hoe de kans op een geslaagde stoppoging het grootst is en waar hulp is in te roepen. Hoe simpel dat ook klinkt, het lijkt goed te werken!’ (verpleegkundig specialist, UMCG)

Een (rokende) partner van de patiënt en het ontbreken van een warme overdracht bleken belangrijke aandachtspunten bij de implementatie van het VBA. Een rokende partner thuis kan het moeilijker maken te stoppen. Het is belangrijk dat de partner ook gemotiveerd wordt om te stoppen. Ook kan een rokende partner in discussie gaan met de zorgverlener, wat vraagt om extra gespreksvaardigheden van de zorgverlener. Een warme overdracht, waarbij de zorgverlener de patiënt begeleidt naar stoppen-met-roken-zorg, blijkt effectiever dan wanneer de patiënt dit zelf moet doen. Onderzoek laat zien dat tot zeventien keer meer rokers starten met een begeleidingstraject als zij warm verwezen worden door een zorgverlener. Hierin verschilt de huisartsencontext van de bredere zorg­context. De huisarts heeft de begeleiding door de praktijkondersteuner vaak binnen handbereik. Binnen de pilot had slechts een klein deel (3%) toegang tot interne stoppen-met-roken-zorg. Voor enkele afdelingen was het ontbreken van een warme overdracht reden om het VBA niet te implementeren.

De ondersteunende materialen en integratie van het VBA in een (elektronisch patiënten)registratie­systeem, vergemakkelijkten het toepassen van het VBA. Veel zorgverleners vonden het verwijskaartje een nuttige aanvulling:

‘Je geeft de patiënt iets mee. Anders herinnert hij zich bij thuiskomst alleen het belangrijkste deel van het gesprek, namelijk de oncologische operatie en niet het roken. Het is dus handig dat de patiënt iets in zijn tas heeft, wat hij bij thuiskomst vindt.’ (chirurg, MZ)

Een aantal zorgverleners benoemt dat sommige patiënten een warme overdracht als een te grote stap ervaren. Met het VBA wordt bij deze patiënten als het ware het eerste zaadje geplant. Daardoor kan mogelijk een volgende keer een stap worden gezet; het verwijskaartje fungeert daarbij als reminder.

Het bereik van het VBA werd verder vergroot door actieve verspreiding door presentaties en implementatie buiten de noordelijke regio, bijvoorbeeld via het Trimbos-instituut. Maar ondanks de actieve verspreiding van het VBA, zijn de meeste zorgmedewerkers in Nederland nog onbekend met het VBA, zoals naar voren kwam tijdens het congres ‘Zorg voor rookvrije zorg’ in november 2022.

Bewustwording en draagkracht

De covidpandemie hinderde het implementatie­proces. Daardoor zijn de gecommitteerde zorginstellingen nog bezig het project op te schalen. Blijvende resultaten zijn dat het VBA nu is opgenomen in de UMCG-brede richtlijn ‘Medische begeleiding voor rokende patiënten’ en dat het geven van een VBA kan worden genoteerd in het elektronisch patiëntendossier. De huidige aandacht voor preventie – zoals ook blijkt uit het Integraal Zorgakkoord – is een extra stimulans om het VBA te benutten in de Nederlandse zorgcontext. Het is onder meer aan zorgprofessionals, zorgverzekeraars en beleids­makers om dit op te pakken. Daarbij moeten optimale randvoorwaarden worden gecreëerd voor integratie van het VBA. Door mogelijkheden te creëren voor een warme overdracht, zoals binnen het leefstijlzorgloket, krijgt het VBA meer impact. Onderzoekers kunnen bijdragen aan het inzichtelijk maken van het aantal patiënten dat een stoppoging doet en dat blijvend stopt na toepassing van het VBA in Nederland. Zulke gegevens vergroten de bewustwording van en draagkracht voor het VBA verder. Vanwege de inmiddels nationale vraag naar het implementatiepakket, wordt het pakket ook geborgd binnen het Trimbos-instituut, met extra aandacht voor verwijzen. Met het VBA kunnen we bijdragen aan een rookvrije generatie! 

‘Het VBA werkt gewoon. Mensen worden bewust gemaakt van de mogelijkheden. En hoe meer zorgverleners het doen en hoe vaker, hoe meer patiënten we bereiken. Dat is het goud denk ik, simpel en door iedereen uitvoerbaar.’ (arts, UMCG)

auteurs

dr. Hester van der Vaart, longarts, UMC Groningen, lid dagelijks bestuur longziekten, secretaris sectie cystic fibrosis van NVALT

dr. Jolanda Drouven-Kamstra, kaakchirurg, UMC Groningen

dr. Wouter Bierman, internist-infectioloog, UMC Groningen

Zinzi Pardoel, onderzoeker bij Toegepast GezondheidsOnderzoek UMC Groningen, lid VBA-project

contact

z.e.pardoel@umcg.nl

cc: redactie@medischcontact.nl