‘Voor kinderen met ernstige obesitas is een maagverkleining echt een uiterst redmiddel'

Een gecombineerde leefstijlinterventie wordt vanaf 2024 ook voor kinderen met overgewicht en obesitas vergoed, mede dankzij de inspanningen van hoogleraar kindergeneeskunde Anita Vreugdenhil van het Maastricht UMC+. En voor die kinderen bij wie dat geen enkel effect heeft, onderzoekt zij of die geholpen kunnen worden met leefstijlinterventie plús een maagverkleining.

In april 2023 sprak kinderarts Anita Vreugdenhil haar oratie uit met als titel ‘Een gezonde toekomst krijgen kinderen niet cadeau bij een pak roze koeken’. Tijdens haar oratie liet ze een foto zien van een lege woestijn. ‘Zo zag het zorglandschap voor kinderen met overgewicht en obesitas er tot enkele jaren geleden ook uit. Er waren geen langdurige programma’s en niemand voelde zich verantwoordelijk voor die kinderen.’ Inmiddels is de zandvlakte steeds meer bebouwd en via haar in 2010 opgerichte Centre for Overweight Adolescent and Children’s Healthcare (COACH) is Vreugdenhil een van de architecten. ‘Ten aanzien van primaire preventie van overgewicht zijn veel stappen gezet. Zo is het bijvoorbeeld op veel basisscholen inmiddels de norm dat kinderen water drinken in plaats van Fristi, en is er meer aandacht voor bewegen. Maar natuurlijk is daar nog veel te winnen: het is schadelijk dat roze koeken goedkoper zijn dan een zak appels en dat scholen nog snackbars om de hoek hebben.’ Van belang was dan ook dat er ook goede, bewezen effectieve interventies voor kinderen kwamen die al overgewicht en obesitas hadden.

Dicht bij huis

En dat is waar Vreugdenhil namelijk vooral aan gewerkt heeft de laatste jaren: het verbeteren van de zorg voor kinderen met overgewicht. Ze licht toe: ‘Daar lag nog een enorm gat. Tot een paar jaar geleden werden deze kinderen binnen de muren van het ziekenhuis begeleid in leefstijl en gedrag. Uit ons wetenschappelijk onderzoek hiernaar bleek dat ook zeer effectief. Maar als kinderartsen hebben wij voornamelijk een rol in het evalueren van de oorzaken van obesitas en het vaststellen en behandelen van comorbiditeit zoals leververvetting en hypertensie. Begeleiding naar een gezonde leefstijl kan voor veel kinderen beter dicht bij huis plaatsvinden. Daarom hebben we die begeleiding overgedragen aan een coach dicht bij huis, die is opgeleid en werkt volgens onze aanpak Your Coach Next Door (YCND). In onze regio Limburg hebben we jeugdverpleegkundigen van de GGD’s opgeleid, maar dat kunnen ook andere centrale zorgverleners zijn die hiervoor ons trainingsprogramma gevolgd hebben. Zij brengen eerst het opvoedingsklimaat, de financiën en andere problemen in het gezin in kaart die invloed hebben op gedrag en leefstijl, en zetten daar gerichte acties op in. Pas als die factoren zijn aangepakt, verwijzen zij door naar een kinderleefstijlcoach die een gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) start. Puur en alleen het volgen van een sportprogramma van drie maanden is echt niet voldoende, dat weten we inmiddels wel. Die inzet van een centrale zorgverlener in combinatie met GLI leidt tot een gezonder gewicht, een betere kwaliteit van leven en een verbetering in beginnende gezondheidsproblemen zoals hoge bloeddruk. En het mooie is dat de effecten langdurig aanhouden, vaak tot twee jaar daarna.’

Ook het ministerie van VWS en de Nederlandse Zorgautoriteit zien de meerwaarde van dergelijke begeleiding inmiddels in en per 2024 zal de YCND-aanpak, en soortgelijke programma’s, voor kinderen met overgewicht en obesitas in de basisverzekering worden opgenomen. ‘Zowel de uren van een centrale zorgverlener als van de gecombineerde leefstijlinterventie gaan worden vergoed. Die centrale zorgverlener en de kinderleefstijlcoach moeten volgens de aanpak van YCND of een soortgelijk programma zijn getraind’, aldus Vreugdenhil. ‘Onze YCND-aanpak trekt inmiddels de aandacht vanuit verschillende regio’s in Nederland. We delen die kennis graag, zodat zoveel mogelijk coaches worden opgeleid.’

Uiterst redmiddel

Met deze aanpak verwacht Vreugdenhil dat heel veel kinderen met overgewicht geholpen gaan worden, maar voor zo’n vijf- tot tienduizend kinderen met ernstige obesitas én comorbiditeit zal zo’n gecombineerde leefstijlaanpak geen soelaas bieden. ‘Bij die groep kan een maagverkleining een uiterst redmiddel zijn.’ In 2022 startte Vreugdenhil samen met bariatrisch chirurg François van Dielen van Máxima Medisch Centrum Veldhoven het onderzoek TEEN-BEST, waarbij in totaal 150 kinderen van 13 tot 18 jaar een roux-‘en Y’-gastric bypass of een gastric sleeve krijgen. Zij zullen minimaal vijf jaar na de verkleining worden gevolgd en worden vergeleken met een historisch cohort van kinderen die alleen een GLI hebben gekregen. ‘Inmiddels zijn er twee adolescenten geopereerd en zitten meerdere kinderen in de procedure om in aanmerking te komen.’ Vreugdenhil benadrukt de zorgvuldige opzet van het onderzoek, aangezien zo’n ingrijpende operatie van een tiener ethisch gevoelig ligt. ‘Terwijl bijvoorbeeld in de Verenigde Staten maagverkleining bij kinderen een meer op zichzelf staande

behandeling is, die sinds 2023 in de richtlijn is opgenomen, bestaat in Nederland de intentie om een maagverkleining altijd vooraf te laten gaan en te laten volgen door GLI. De inclusie van elk kind wordt door een onafhankelijke commissie beoordeeld: we willen bijvoorbeeld zeker weten dat ze gemotiveerd zijn en dat ze zich ook na de operatie kunnen houden aan de voedingsadviezen.’ Zo kunnen kinderen niet meer tegelijkertijd eten en drinken, en altijd vitaminesuppletie blijven gebruiken. ‘Ondanks die levenslange restricties vinden we dat we deze jongeren met ernstige obesitas meer schaden als we niets doen. Ernstige obesitas heeft namelijk niet alleen effect op hun fysieke gezondheid, maar ook op de kans op een relatie, een baan, zwanger worden en niet te vergeten hun mentaal welbevinden. Sommigen komen namelijk niet eens meer de deur uit, omdat ze bang zijn voor de reacties.’

Over een aantal jaren worden de eerste resultaten van de studie verwacht.