Van artsen is een duidelijk ­signaal nodig tegen pfas

Van de duizenden pfas zijn er slechts enkele gereguleerd, dat wil zeggen dat ze niet meer in consumentenartikelen mogen worden gebruikt en dat ­producenten de uitstoot van deze pfas moeten beperken. Aangekondigde maatregelen om pfas te beteugelen staan onder druk. Inbreng van medici is nodig om in het publieke debat de gezondheidsrisico’s van pfas uiteen te zetten en ­huidige en toekomstige generaties te beschermen.

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft gesteld dat de Nederlandse bevolking te veel pfas binnenkrijgt. Dat kan leiden tot schade aan het immuunsysteem. Bij kinderen uit zich dat door een slechtere respons op vaccinaties. De Nordic Council of Ministers heeft op basis van de ­huidige gezondheidsrisico’s de kosten voor de gezondheidszorg voor Europa berekend.

Forever chemicals

Poly- en perfluoralkylstoffen zijn een groep van meer dan 4700 door de mens gemaakte, chemische stoffen. Sinds hun introductie in de jaren veertig worden pfas ­toegepast in allerlei producten, variërend van voedselverpakkingen en kleding tot blusschuim en medische hulpmiddelen. Pfas worden gebruikt om ­producten vet- en waterafstotend te maken en zijn bestand tegen hoge temperaturen.
Dit alles dankzij hun koolstof-fluorverbinding. Door deze binding – de sterkste binding in de organische chemie – zijn ze ook extreem slecht afbreekbaar. Het kan honderden jaren duren voordat pfas worden afgebroken. ­Sommige pfas worden zelfs helemaal niet afgebroken. Hieraan danken ze hun bijnaam forever chemicals.

De blootstelling van kinderen aan pfas begint al tijdens de zwangerschap

Teflon

De bekendste pfas-producent in Nederland is het bedrijf ­Chemours. De fabriek, in Dordrecht, is de grootste productievestiging van Chemours in Europa. Het bedrijf heeft jarenlang, met toestemming van de Nederlandse overheid, pfas in het milieu geloosd, waaronder perfluoroctaanzuur (pfoa). Pfoa werd tot 2012 gebruikt bij de productie van teflon, bekend van de anti-aanbaklaag in pannen. Volgens het ­Europees Agentschap voor Chemische Stoffen (ECHA) is pfoa bioaccumulerend (het hoopt zich op in het lichaam), persistent en reprotoxisch (oftewel schadelijk voor de vruchtbaarheid). Vanaf 2012 gebruikt Chemours GenX voor de ­productie van teflon. GenX blijkt echter net als pfoa persistent en toxisch te zijn. Onlangs adviseerde het RIVM omwonenden binnen een straal van één kilometer van de Chemours-­fabriek geen gewassen uit eigen tuin te eten, omdat deze te veel pfas bevatten.

Niet alleen omwonenden van Chemours hebben te maken met pfas-vervuiling. Op verschillende plekken in Nederland worden GenX en pfoa in het drinkwater aangetroffen. In 2021 verklaarde het RIVM dat de Nederlandse bevolking via voedsel en drinkwater aan te hoge concentraties pfas wordt blootgesteld en dat deze blootstelling negatieve effecten kan hebben op het immuunsysteem.

Naast Chemours zijn er ook andere bronnen van pfas-­vervuiling in Nederland zoals het chemieconcern 3M in het Belgische Zwijndrecht en de Antwerpse afvalverwerker Indaver.

Blootstelling

Waarschijnlijk zijn wij allemaal blootgesteld aan pfas. Uit humane biomonitoringsstudies blijkt de aanwezigheid van pfas in bloed, urine, de placenta en moedermelk. Voedsel geldt als de belangrijkste bron van blootstelling aan pfas. De chemicaliën komen in voedselketens terecht door ­vervuiling van bodem en water. In vis, fruit en eieren zijn pfas aangetroffen, die na consumptie in het menselijk lichaam belanden. De blootstelling van kinderen begint al tijdens de zwangerschap. Na de geboorte krijgen kinderen pfas binnen via borstvoeding.

Gezondheidseffecten

Veel pfas zijn op de markt gebracht zonder uitgebreid onderzoek naar de veiligheid voor mens en milieu. Van de pfas die wel grondig zijn onderzocht, baren de effecten op de gezondheid van kinderen zorgen. De Europese ­Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) oordeelde in 2020 dat vier stoffen uit de pfas-groep nadelige effecten hebben op het immuunsysteem en bij kinderen leiden tot een ­verminderde antilichaamrespons op vaccinaties. Daarom heeft EFSA de gezondheidskundige grenswaarde van deze pfas-stoffen naar beneden bijgesteld. De blootstelling aan pfas wordt ook in verband gebracht met nadelige effecten op de ontwikkeling van de ­hersenen en het zenuwstelsel, en met een lager geboortegewicht. Het is daarom niet verbazingwekkend dat de Internationale Federatie van Gynaecologie en Verloskunde (FIGO) haar zorg heeft uitgesproken. FIGO stelt in een ­verklaring dat wetenschappelijke studies plausibel maken dat pfas een risico vormen voor kinderen en zwangere vrouwen, en roept dan ook op tot het uitfaseren van pfas.

Een verbod op pfas is in het belang van uw patiënten

Politieke besluitvorming

De bereidheid tot maatregelen tegen pfas-vervuiling is de afgelopen jaren toegenomen. Niet in de laatste plaats door de hoge kosten voor de gezondheidszorg als gevolg van blootstelling aan pfas. Uit een rapport van de Nordic Council of Ministers blijkt dat deze kosten in Europa jaarlijks tussen de 52 en de 84 miljard euro bedragen.

De Europese Commissie presenteerde in 2020 een strategie voor een gifvrije leefomgeving, met daarin maatregelen om pfas uit te faseren. Nederland werkt in dit kader een voorstel uit dat moet leiden tot een wereldwijd verbod op pfas. Maar belanghebbende partijen verzetten zich hier­tegen. Chemiebedrijven benadrukken de economische gevolgen van een verbod en beargumenteren dat bepaalde toepassingen van pfas noodzakelijk zijn voor de energietransitie of de gezondheidszorg. Uit de beleidsvoorstellen die volgend jaar worden gepubliceerd, zal blijken hoe zwaar de economische belangen en argumenten van de chemische industrie zijn meegewogen.

Wat kunnen medici doen?

Terwijl we wachten op een verbod blijven pfas in onze leefomgeving terechtkomen. Daar zullen toekomstige generaties de wrange vruchten van plukken. Artsen ­kunnen gewicht in de schaal leggen en vandaag een ver­andering in gang zetten, zowel in de spreekkamer als op politiek en maatschappelijk niveau.

1. Pleiten voor beter beleid

Een verbod op pfas is in het belang van uw patiënten. Spreek u publiekelijk uit, als individu en collectief. Een oproep van artsenorganisaties aan de Nederlandse regering, vergelijkbaar met die van FIGO, kan het verschil maken.

2. Op naar een ziekenhuis vrij van schadelijke chemicaliën

Medische hulpmiddelen kunnen pfas bevatten, en ook andere problematische chemicaliën zoals weekmakers in plastic. Ga in gesprek met uw ziekenhuis/praktijk over het uitfaseren van deze chemicaliën. De organisatie Health Care Without Harm heeft een lijst opgesteld om dit proces te faciliteren. In Noorwegen wordt de lijst al gebruikt door de Norwegian Hospital Procurement Trust.

3. Patiënten informeren

Het is misschien een onderwerp dat u niet snel in de spreekkamer aan de orde zult stellen. Het is immers al moeilijk om een verandering van leefstijl te bespreken, laat staan het verminderen van blootstelling aan schade­lijke chemicaliën. Maar de gezondheidsrisico’s van deze stoffen maken het de moeite waard om erover in gesprek te gaan met uw patiënt. FIGO formuleerde hiervoor een aantal tips. Meer aandacht voor chemicaliën en gezondheid tijdens opleiding en bijscholing kan (toekomstige) ­artsen hierbij ondersteunen. 

auteurs

Annelies den Boer, voorzitter Stichting Tegengif

Gavin ten Tusscher, kinderarts, Dijklander Ziekenhuis,
coördinator klinische stages divisie ­Eerstelijnszorg, Public Health &
Methodologie, Amsterdam UMC

Peter van den Hazel, arts M+G, voorzitter International
Network on Children’s Health,
Environment & Safety

Sabine Pinedo, internist-vasculair geneeskundige,
oprichter en directeur Vital10

contact

annelies@tegengif.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Bronnen

1. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Toward a new comprehensive global database of per- and polyfluoroalkyl substances (PFASs): summary report on updating the OECD 2007 list of per- and polyfluoroalkyl substances (PFASs). Parijs, 2018.

2. Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). (2022). PFAS Exposure Assessments www.atsdr.cdc.gov/pfas/PFAS-Exposure-Assessments.html

3. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). (2016). Veelgestelde vragen. www.rivm.nl/genx/veelgestelde-vragen

4. Rijksoverheid. (Niet gedateerd). Zitten er PFAS in de groenten uit de moestuin? www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/pfas/vraag-en-antwoord/zitten-er-pfas-in-de-groenten-uit-de-moestuin

5. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). (05-09-2022). PFAS in gewassen uit moestuinen in Dordrecht, Papendrecht, Sliedrecht en Molenlanden. www.rivm.nl/nieuws/pfas-in-gewassen-uit-moestuinen-in-dordrecht-papendrecht-sliedrecht-en-molenlanden

6. De Groot I, Groenendijk P. (15-07-2017). Chemische stof GenX op veel meer plaatsen in Zuid-Hollands drinkwater. www.ad.nl/binnenland/chemische-stof-genx-op-veel-meer-plaatsen-in-zuid-hollands-drinkwater~aff9db4a/

7. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). (Niet gedateerd). Vragen en antwoorden PFOA in drinkwater. www.rivm.nl/pfoa/drinkwater/vragen-en-antwoorden

8. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). (2021). Te veel blootstelling aan PFAS in Nederland. https://www.rivm.nl/nieuws/te-veel-blootstelling-aan-pfas-in-nederland

9. Zembla (08-09-2022) Grote zorgen Nederland over nieuwe Belgische bron PFAS-lozingen Westerschelde. https://www.bnnvara.nl/zembla/artikelen/grote-zorgen-nederland-over-nieuwe-belgische-bron-pfas-lozingen-in-westerschelde

10. Kato K, Wong LY, Jia LT, Kuklenyik Z, Calafat AM. 2011. Trends in exposure to polyfluoroalkyl chemicals in the US population: 1999-2008. Environmental Science & Technology 2011 Okt 1;45 (19): 8037-45.

11. Mamsen LS, Björvang RD, Mucs D, Vinnars MT, Papadogiannakis N, Lindh CH, et al. Concentrations of perfluoroalkyl substances (PFASs) in human embryonic and fetal organs from first, second, and third trimester pregnancies. Environment International 2019 Mar;124: 482-92.

12. Gockener B, Weber T, Rüdel H, Bücking M, Kolossa-Gehring M. Human biomonitoring of per- and polyfluoroalkyl substances in German blood plasma samples from 1982 to 2019. Environment International 2020 Dec;145: 106123.

13. EFSA Panel on Contaminants in the Food Chain (EFSA CONTAM Panel). Risk to human health related to the presence of perfluoroalkyl substances in food. EFSA Journal 2020; 18(9): 6223.

14. EFSA Panel on Contaminants in the Food Chain (EFSA CONTAM Panel). Risk to human health related to the presence of perfluoroalkyl substances in food. EFSA Journal 2020; 18(9): 6223.

15. Mogensen UB, Grandjean P, Nielsen F, Weihe P, Budtz-Jørgensen E. Breastfeeding as an Exposure Pathway for Perfluorinated Alkylates. Environ. Sci. Technol. 2015; 49(17): 10466-73.

16. Dit zijn: pfoa, pfos, pfna en pfhxs.

17. International Federation of Gynecology and Obstetrics (FIGO). (25-05-2021). FIGO calls for removal of PFAS from global use. www.figo.org/figo-calls-removal-pfas-global-use

18. National Toxicology Program (NTP). NTP Monograph Immunotoxicity Associated with Exposure to Perfluorooctanoic Acid or Perfluorooctane Sulfonate. 2016.

19. International Federation of Gynecology and Obstetrics (FIGO). (25-05-2021). FIGO calls for removal of PFAS from global use. www.figo.org/figo-calls-removal-pfas-global-use

20. Goldenman G, Fernandes M, Holland M, Tugran T, Nordin A, Schoumacher C, et al. The cost of inaction: A socioeconomic analysis of environmental and health impacts linked to exposure to PFAS. Nordic Council of Ministers. Copenhagen, 2019.

21. Chemicals Watch. (08-09-2022). Chemical companies push for specific exemptions from EU PFAS restriction. chemicalwatch.com/561378/chemical-companies-push-for-specific-exemptions-from-eu-pfas-restriction

22. Health Care Without Harm Europe. European healthcare’s phase-out list for chemicals of concern | Annotated. 2021.