‘Pathologen werken amper met doden’

Een sleutelrol in de behandeling

Op de televisie snijden ze in lijken, maar in werkelijkheid onderzoeken pathologen meestal weefsels van levende patiënten. Ze zijn de beslissende factor in de diagnose en hun vak is er een van vasthoudendheid, precisie en passie. ‘Weefsel onder de microscoop, dat is bijna artistiek.’ Linda van Tilburg

Zeg je pathologie, dan zeg je CSI. Sinds het succes van de Amerikaanse misdaadserie is het vak met stip gestegen in de lijst van sexy beroepen. Maar wie zich door spannende televisie laat verleiden tot de keuze voor dit specialisme, komt bedrogen uit. ‘Het praktische werk van de patholoog-anatoom wordt behoorlijk waarheidsgetrouw afgeschilderd, daar niet van’, zegt patholoog Paul van der Valk, zelf een fan van de serie. ‘Maar van pathologen die de politie helpen om misdrijven op te lossen zijn er maar een handvol in Nederland, allemaal werkzaam bij het Nederlands Forensisch Instituut in Rijswijk. Pathologen die in ziekenhuizen werken, mogen niet eens sectie verrichten bij een niet-natuurlijke dood.’

Sterker nog, zegt Van der Valk: de obductietafel komt er überhaupt maar bij een klein onderdeel van het pathologenwerk aan te pas. ‘Het is een hardnekkig vooroordeel dat pathologen met doden werken, zoals men dan zegt. Niet alleen leken, maar ook geneeskundestudenten en zelfs collega-specialisten denken dat. Die moeten vaak lachen als wij het over onze patiënten hebben. Maar in de praktijk bestaat slechts 10 tot 15 procent van ons werk uit obductie op overledenen. Voor het overgrote deel helpen wij levende mensen.’

Nauwkeurig

Op het VUmc in Amsterdam, waar Van der Valk werkt, noemen ze de pathologen ‘centraal diagnostisch manager’. Een term die volgens hem precies de lading dekt. ‘Als patholoog vervul je een sleutelrol in de behandeling, want je onderzoekt weefsels en cellen op grond waarvan de diagnose wordt gesteld. In meer dan 90 procent van de gevallen kunnen we die met volledige zekerheid vaststellen. Er is geen andere discipline die dat zo nauwkeurig kan.’

Daarmee is pathologie cruciaal voor de keuze van de behandeling die een patiënt krijgt. Van der Valk: ‘We stellen bijvoorbeeld niet alleen de diagnose longkanker, we kunnen de oncoloog ook vertellen of de tumor grootcellig of kleincellig is, of welke genetische afwijking er in een gezwel zit. De vraag naar dat soort gedetailleerde diagnoses neemt toe, omdat er steeds meer vormen van chemotherapie komen. Hoe meer je weet over de tumor, des te beter kun je kiezen voor een bepaalde therapie.’

Technologische vernieuwingen hebben ervoor gezorgd dat pathologen dat precisiewerk ook kunnen leveren. Vooral DNA-onderzoek is een doorbraak geweest voor het vak, al wordt de genetische analyse zelf uitbesteed aan moleculair biologen. ‘Met hen werken we tegenwoordig nauw samen’, vertelt Van der Valk. ‘Als pathologen moeten we de basisbeginselen kennen, omdat we eindverantwoordelijk zijn voor de diagnose. Maar het zou te ver voeren om ons alle ins en outs van genetisch onderzoek eigen te maken. Daarvoor is het veel te gespecialiseerd.’

Van der Valk is enthousiast over de genetische diagnostiek, omdat daarmee een schat aan nieuwe kennis is ontsloten die voor patiënten van levensbelang kan zijn. Een voorbeeld is een bepaald type tumor bij kinderen, die voorkomt in twee soorten met een verschillende genetische achtergrond. Beide vereisen een heel andere behandeling. ‘Op weefsel van dit tumortype wordt tegenwoordig een genetische test uitgevoerd. Het is fantastisch dat we dat nu kunnen en dus weten welke therapie nodig is. De mogelijkheden van DNA-onderzoek zijn nog lang niet uitgeput, dus ik verwacht hier in de toekomst nog veel meer van.’

Er is meer veranderd sinds Van der Valk 24 jaar geleden zijn loopbaan als patholoog begon. Zo zijn de preparaten waarmee pathologen werken veel kleiner geworden. Met dank aan de innovatieve instrumenten waarmee tegenwoordig stukjes weefsel uit maag, darm, luchtwegen of blaas genomen kunnen worden. Die zijn niet groter dan 1 bij 1 millimeter. De chemische analyse is volledig geautomatiseerd, waardoor gestandaardiseerd – en dus nog nauwkeuriger – gewerkt kan worden.

Binnenkort wacht Van der Valk en zijn collega’s opnieuw een kleine revolutie, als de aloude microscoop wordt vervangen door de computer. ‘Dan zullen we ingescande preparaten bekijken op het beeldscherm in plaats van door een lens’, zegt de man die bijna een kwart eeuw met glaasjes werkte. ‘Maar ik zal de microscoop niet missen. Zoals alle technologie is deze computer slechts een hulpmiddel. Uiteindelijk is het de mens erachter die op basis van zijn kennis uitspraken doet.’

Mooie plaatjes

Om een goede patholoog te worden, moet je volgens Van der Valk grondig en vasthoudend zijn. ‘Je moet een stukje weefsel eerst met het blote oog kunnen beoordelen om vast te stellen waar de afwijking zit en wat dus het relevante deel is om te onderzoeken. Dat is geen kwestie van één blik door de microscoop, zoals in de tv-series. Het kan dagen, soms zelfs weken duren voor je een diagnose kunt stellen.’

Minstens zo belangrijk zijn goede communicatieve vaardigheden. Van der Valk: ‘Pathologen werken steeds meer samen met andere specialisten. Mijn collega’s en ik hebben samen per maand een dikke vijftig vergaderingen met andere clinici, waarin we complexe gevallen bespreken. Op de VU bestaat een belangrijk deel van ons werk uit het onderzoeken van tumoren, maar dat is zeker niet alles. We kijken ook naar ontstekingsprocessen. Verder is dermatologie een specialisme dat niet meer zonder de inbreng van pathologen kan.’

Wie die kwaliteiten in huis heeft, gefascineerd is door ziektes en wil weten hoe die in elkaar steken, zit bij pathologie helemaal op zijn plek. De passie voor ‘het mooie plaatje’ is ook wat Van der Valk ooit aantrok in het vak – en nog steeds. ‘Het is esthetisch heel aantrekkelijk om weefsel door de microscoop te zien’, zegt hij. ‘Ik zou bijna zeggen: artistiek.’

PDF van dit artikel