Pak je stethoscoop en pikhouweel

Zo werkte huisarts Floris van den Berg een jaar op Antarctica als arts-onderzoeker voor de European Space Agency (ESA).¹ Anne Brants, SEH-arts, werkte onder andere als expeditiearts op de Mount Everest, waar het basecamp op 25 april 2015 getroffen werd door een van de dodelijkste aardbevingen. Anne was medeverantwoordelijk voor de eerste opvang en evacuaties van de slachtoffers.² Meerdere expeditieartsen gingen als medicus mee met berg- of scheepstochten.³ Oftewel, het werkveld van een expeditiearts is zeer divers.

Voorbereiding

Overkoepelend is de expeditiearts verantwoordelijk voor de medische zorg aan alle deelnemers, inclusief het verlenen van eerste hulp als first responder. Dit vraagt om een vergaande voorbereiding voorafgaand aan de expeditie. Wat voor medicijnen, infuusnaalden en andere medische hulpmiddelen wil je meenemen en hoeveel? Een expeditiearts moet inhoudelijk op de hoogte zijn van de benodigde kennis, die per expeditie zeer verschillend is. Kennis over onderkoeling en hoogteziekte is bijvoorbeeld erg belangrijk bij expedities naar koude gebieden op grote hoogte, terwijl meer internistische kennis van koorts belangrijker is bij expedities in het tropisch regenwoud. Bovendien is het belangrijk om in de voorbereiding rekening te houden met de diverse populatie. Deelnemers bestaan niet altijd uit jonge, fitte bergbeklimmers. Ook preventie speelt een grote rol. Samenwerking met de expeditieleiders is daarin belangrijk: waar liggen – letterlijk en figuurlijk – de struikelblokken?

Bedenk wel dat een groot deel van het werk als expeditiearts ook laagcomplexe geneeskunde is. Tijdens expedities moet je voorbereid zijn op een groot trauma, maar ook een ‘gewone’ gastro-enteritis, gekneusde enkels of oorpijn komen voor. Kennis van de basale huisartsgeneeskunde is daarom belangrijk. Toch moet een expeditiearts altijd paraat kunnen staan, mocht er wél ineens een groot trauma gebeuren.

Cursussen

Maar hoe word je dan expeditiearts? Die route kan nogal wisselen, omdat het geen erkend medisch specialisme is met een standaardopleiding. In Nederland hebben de artsen echter wel de vereniging Outdoor Medicine opgericht. Die biedt meerdere cursussen aan, zoals de gouden standaard binnen het vakgebied, de Advanced Wilderness Life Support. Er is verdere verdieping mogelijk met aanvullende cursussen, die overigens, dat moet gezegd, redelijk prijzig zijn. Vanuit ieder werkveld binnen de geneeskunde is het mogelijk om deze cursussen te volgen, alhoewel bepaalde specialismes meer overeen zullen komen met de expeditiegeneeskunde. Ter illustratie: het team bij Outdoor Medicine bestaat onder andere uit SEH-artsen, anesthesiologen, militair artsen en huisartsen, maar denk ook aan een sportarts en een specialist ouderen­geneeskunde.

Even een röntgenfoto of CT-scan op de top van de Kilimanjaro wordt lastig

Zeer uitdagend

Als coassistenten kennen we allemaal wel de situatie dat je snel nog even een NHG-Standaard googelt of de juiste dosering opzoekt op Farmacotherapeutisch Kompas voordat je gaat overleggen met de specialist. Op een afgelegen plek zonder wifi of telefoonverbinding gaat dit echter niet. Als arts ben je dan aangewezen op je eigen kennis. Ook bestaat er een grotere klinische onzekerheid; even een röntgenfoto of CT-scan op de top van de Kilimanjaro wordt lastig. De noodzaak om terug te vallen op de pure geneeskunde zonder de moderne hulpmiddelen, en dat ook nog in onherbergzaam gebied, maakt de expeditiegeneeskunde zeer bijzonder en uitdagend. 

Voetnoten

[1] Deze arts woont een jaar op de Zuidpool. Mathijs Noij. VOX. 15 dec 2016. https://www.voxweb.nl/nieuws/deze-arts-woont-een-jaar-op-de-zuidpool

[2] Op Expeditie. Richard Hassink. Arts en Auto. Januari 2016. https://www.artsenauto.nl/wp-content/uploads/2015/12/AA01-2016p016-017b.pdf

[3] About Outdoor Medicine. https://outdoormedicine.org/over-outdoor-medicine/?lang=en . Geraadpleegd op 5-1-2023.