Ongelukje of is er meer aan de hand?

Bij Kamphuis gaan de alarmbellen bijvoorbeeld rinkelen als ze een kind in de ogen kijkt en geen zorgeloze blik ziet. ‘Net als bij een baby onder de zes weken met kneuzingen of een kleuter met onverklaarbare buikpijn.’ Ook de kwaliteit van de ouder-kindrelatie kan iets blootleggen. ‘Een ouder die niet reageert op een huilende baby of een kind dat schichtig reageert als het wordt uitgekleed: juist die details vertellen een heleboel.’ Eén signaal zegt natuurlijk niet alles. ‘Maar het moet je wel wakker schudden.’

Onmacht

Vaak voelen artsen schroom om te handelen naar hun niet-pluisgevoel. Kamphuis: ‘Als dokter van het gezin wil je het vertrouwen niet kwijtraken. Maar de meeste ouders willen het beste voor kun kind. Daarom is het van belang de deur naar hulp zo wijd mogelijk open te zetten.’ Huisarts Geert-Jan van Loenen vertegenwoordigde de afgelopen twee jaar de LHV in de Artsencoalitie Kindermishandeling, waarin huisartsen, vertrouwensartsen, forensisch artsen, jeugdartsen, kinder- en jeugdpsychiaters, SEH-artsen en kinderartsen samen optrekken om kindermishandeling vroegtijdig aan te pakken. Hij vult aan: ‘Kindermishandeling bestaat in vele soorten en maten, maar is vaak een schreeuw om hulp van ouders die worstelen met onvermogen of onmacht, bijvoorbeeld door financiële of (psychische) gezondheidsproblemen. Hulp bieden betekent voor hen vaak een opluchting.’

Meldcode

Om daarvoor concrete handvatten te bieden, bestaat de KNMG-meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld. Van Loenen: ‘Het stappenplan hieruit fungeert als leidraad om adequaat te reageren op signalen en het kind in een vroeg stadium hulp te bieden.’ Een belangrijke stap is om advies in te winnen bij een vertrouwensarts. Kamphuis: ‘Bij een vermoeden van kindermishandeling kunnen artsen 24 uur per dag terecht bij Veilig Thuis om de casus te bespreken met een deskundige, onafhankelijke vertrouwensarts. Die bekijkt of de veiligheid van het kind in het geding is en zo ja, wat je als arts kunt doen. In deze adviesfase blijven kind en gezin anoniem. Dit consult is verplicht vanuit de meldcode, en eigenlijk net zo logisch als het overleg met een longarts over een longontsteking. Samen kom je verder en ga je eerder over tot handelen.’

De meldcode schrijft voor om vervolgens in gesprek te gaan met de ouders. Kamphuis: ‘Zo’n gesprek kan verhelderend werken en, al dan niet met begeleiding, het risico op mishandeling wegnemen.’ Een gesprek is echter lang niet altijd haalbaar. ‘Maak vooraf een inschatting: is er kans dat ouders agressief op jou of het kind reageren? Of dat ze het kind aan de zorg onttrekken?’

Beroepsgeheim doorbreken

In die gevallen geeft de meldcode de mogelijkheid om te overleggen met andere professionals die het gezin kennen – niet langer anoniem en zonder dat de arts daar toestemming voor hoeft te vragen aan de ouders. Wel moet het doorbreken van het beroepsgeheim altijd goed worden beargumenteerd en worden geregistreerd. Kamphuis: ‘Het kinderdagverblijf, de crèche, school of het wijkteam kan waardevolle informatie verstrekken, bijvoorbeeld of het kind af en toe zonder ontbijt op school komt, weleens in slaap valt tijdens de les of er onverzorgd uitziet. Die extra informatie kan net de doorslag geven om vage vermoedens te versterken en daarnaar te handelen. Door de stappen in de meldcode te volgen, ga je zorgvuldig en volledig te werk. Ook fijn is dat je de beslissingen daardoor niet alleen neemt, want een besluit kan enorme impact hebben op het gezin en het kind.’

Checklist

Vorig jaar wilde VWS-staatssecretaris Martin van Rijn een registratieplicht invoeren: indien een arts of zorgverlener zelf een hulptraject wil starten bij vermoedens van kindermishandeling, zou hij dit moeten registreren bij Veilig Thuis. De Artsencoalitie vond dat geen goed idee. Van Loenen legt uit: ‘Iedereen – politiek, hulpverleners en maatschappij – heeft hetzelfde doel: zo min mogelijk mishandelde kinderen. Maar een registratieplicht is niet het middel om dat te bereiken. In de praktijk werkt het eerder contraproductief, omdat ouders door die plicht bang worden om naar hun dokter te gaan en de zorg gaan mijden, terwijl zij juist zorg nodig hebben.’

De Artsencoalitie pleitte daarom met succes voor een alternatief, dat juist inzet op het eerder herkennen van vermoedens van kindermishandeling en het effectiever bestrijden daarvan. Zo wordt de meldcode nu uitgebreid met een checklist van signalen om kindermishandeling vroegtijdig te herkennen en een afwegingskader met situaties waarin de arts altijd een melding moet doen bij Veilig Thuis. Van Loenen: ‘Denk aan suïcidaliteit, verslaving of psychiatrische problematiek bij ouders. Dat zijn hoogrisicosituaties, zowel direct als met het oog op de toekomst. Als die spelen, kun je er gif op innemen dat er meer aan de hand is. In die gevallen is het in het belang van het hele gezin om te melden en samen te kijken wat je kunt doen om te zorgen dat het kind zonder schade kan opgroeien.’