Niet elke e.c.i. is psychiatrie

Mevrouw V. ligt al een week op de afdeling Interne geneeskunde met gruwelijke buikpijn. Ze heeft dat wel vaker en er is nog nooit een behandelbare oorzaak gevonden. Ze is ingestuurd door de huisarts omdat uitputting dreigde: ze lag kermend in bed en at en dronk niet meer door de pijn.

In de afgelopen week is mevrouw V. onderworpen aan elk diagnostisch onderzoek dat wij konden bedenken. We hebben haar bloed onderzocht, kweken gemaakt van elk secreet dat ze maar uitscheidde, haar buik laten scannen met alle soorten straling die voorhanden waren en haar spijsverteringskanaal geïnspecteerd van mond tot kont. En nergens kwam iets uit. Nu maken we tijdens de grote visite de balans op. De internist, een blozend zondagskind met de gebruinde teint van drie weken Zuid-Frankrijk nog op zijn toet, slaat resoluut met de vuist op tafel: ‘Die vrouw moet naar huis. Dit is psychiatrie.’

Ik, schijterige coassistent op de derde rij, zeg niks. Je hoort immers al vaak genoeg het verwijt dat die coassistenten van tegenwoordig zo bijdehand zijn; maar ik denk er wel wat van. Waarom is alles wat dokters niet begrijpen ineens ‘psychiatrie’? Of, met een meer politiek correcte term, ‘functioneel’?¹ Het valt mij op dat deze termen alleen gebruikt worden als we met objectieve meetmethoden geen afwijkingen kunnen vaststellen. Je hoort nooit over een ‘functionele koorts’ of een ‘psychosomatische hyperparathyreoïdie’. En hypertensie waarvoor geen onderliggende oorzaak gevonden kan worden, is niet functioneel maar ‘essentieel’ of ‘primair’.

Bij mevrouw V. valt er wél iets te meten: haar pijnscore. Maar ja, die is subjectief; dat telt niet. (Terzijde: wat is een objectieve waarneming anders dan een subjectieve waarneming die door veel subjecten gedeeld wordt?) En puur subjectieve problemen, die gooien we, hup, over de schutting naar de psychiatrie. Ach, denk ik knorrig, deze internist is ook veel te gelukkig om te snappen wat psychiatrie is.

Later denk ik wat dieper na over die vraag. Ik snap zelf ook niet wat psychiatrie is; dat is nogal een moeilijk vraagstuk. Tijdens mijn coschap psychiatrie zei een psychotische patiënt eens: u denkt toch niet dat ik gek ben? De psychiater leerde mij dat je dan moest zeggen: ‘Nee, u bent niet gek. Ik denk anders over de realiteit dan u, maar u bent níét gek.’ Wacht eens even, dacht ik, als iemand in een actieve psychose al niet gek is, waarom bestaat het woord ‘gek’ dan nog?²

Tot nu toe vond ik de beste definitie van het begrip ‘psychiatrische ziekte’ in een blog van een anorexiapatiënt. Zij schreef: ‘Ik ervaar een eigen realiteit, die veel echter voelt dan de “echte” realiteit.’ Een subjectief stelsel aan waarnemingen dat door geen enkel ander subject wordt gedeeld dus, een realiteit die voor anderen niet meer invoelbaar is. Voldoet mevrouw V. aan die definitie met haar onbegrepen buikpijn?

Voor onbegrepen lichamelijke klachten heeft de geneeskunde al een perfecte term: ‘e causa ignota’ (door onbekende oorzaak) oftewel e.c.i. Ter herinnering hieraan heb ik een pakkende leus bedacht die u naar hartenlust mag ophangen in de spreekkamer of in koor mag scanderen aan het eind van iedere overdracht, liefst met Brabantse tongval: ‘Niet elke e.c.i. is psychiatrie – ’t betekent gewoon: we weten het nie!’

Voetnoten

1. Overigens vinden patiënten ‘functioneel’ een relatief prettige term, blijkt een onderzoek uit 2002 met de geweldige titel ‘What should we say to patients with symptoms unexplained by disease? The “number needed to offend”’. (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC139034/)

2. Vanuit empathisch oogpunt begrijp ik deze uitspraak natuurlijk wel. Maar ‘u bent wel gek, maar ik vind dat niet erg’ zou misschien eerlijker zijn.