Maak het persoonlijk

Aios Evelyn Brakema geeft tips en tools voor duurzame dokters

‘We moeten beter met de aarde omgaan’, zegt huisarts in opleiding Evelyn Brakema en laat het daar niet bij. Ze geeft lezingen, workshops en webinars aan artsen over de vraag ‘wat kan ík doen?’ En dat is heel veel.

Er is een versnelling gaande. Het heeft enige tijd geduurd voordat ‘duurzaamheid’ of ‘groen dokteren’ een serieus thema werd in de medische wereld, maar nu zit het echt in de lift, constateert Evelyn Brakema (32), aios in het LUMC.

Ze somt de initiatieven, groot en klein, op die alleen al het laatste halfjaar als paddenstoelen uit de grond zijn gerezen (zie kader). Zelf geeft Brakema intussen wekelijks lezingen, workshop en webinars aan artsen over milieuvriendelijk dokteren. ‘De meest gestelde vraag is: “wat kan ík nou doen?”, want de meeste mensen willen echt wel naar een duurzaam zorgsysteem.’

Waar komt uw betrokkenheid vandaan?

‘Van huis uit kreeg ik mee: als het je niet bevalt, dan doe je er toch wat aan? En ik had al jong de mazzel dat ik delen van de wereld zag waar mensen niet de kansen en de middelen kregen die ik had. Op de middelbare school mocht ik in Kenia een kijkje nemen en zag hoe het geld werd besteed dat we hadden verzameld voor stichting Edukans. Dat heeft me een vonk gegeven: alles wat in de wereld gebeurt, heeft met elkaar te maken. Latere coschappen in Congo, Nicaragua en Jordanië maakten me duidelijk hoe afhankelijk gezondheid is van onze omgeving. Maar mijn betrokkenheid kreeg pas echt een impuls toen ik als arts-vrijwilliger werkte in het vluchtelingenkamp op Samos: ik ben me kapot geschrokken van de manier waarop we in Europa met mensen omgaan. Daar kwam voor mij alles bij elkaar. Op dat moment realiseerde ik me: deze mensen zijn gevlucht, mede omdat ze in hun eigen land niet voldoende kunnen boeren door droogte die we mede met Europa veroorzaken. Hitte, overstromingen, sprinkhanenplagen: ik kan daar weinig aan doen, maar ik kan wel in mijn eigen land beginnen bij de bron. Laten we beter met de aarde omgaan. In mijn geval: de medische wereld in Nederland.’

U besloot huisarts te worden, geen tropengeneeskunde of arts M+G?

‘Wat ik zo prettig vind aan de combinatie met het vak huisarts is het een-op-eencontact met patiënten. Dat maakt de zorg heel tastbaar. Tegelijkertijd denk ik dat het voor verduurzaming van de zorg essentieel is om de sector van binnenuit te kennen. Zo kun je tot veel passendere oplossingen komen. Je kunt niet van buiten een bepaalde manier van leven opleggen. Op deze manier, in gesprekken met patiënten en collega’s, kunnen we samen bekijken wat een betere oplossing is.’

Bent u er inmiddels achter gekomen waarom de toepassing van duurzaamheid moeizaam verloopt?

‘Lange tijd was niemand zich bewust van het belang van duurzaamheid voor de gezondheid. We leerden er in de opleiding ook niets over. Neem het luchtventilatiesysteem van het LUMC in Leiden, toevallig de plek waar ik nu werk als onderzoeker duurzame zorg. Het stroomvretende ventilatiesysteem van de operatiekamers blaast dag en nacht op volle toeren, ook als er niemand is. Iemand moet op zeker moment bedenken: is dat nodig? Nee. Maar ons systeem bleek ontworpen in een tijd waarin duurzaamheid nog niet op het netvlies stond: “onze ventilatie kan niet uit”. Onder meer Niek Sperna Weiland heeft in het Amsterdam UMC, locatie AMC, wel kunnen regelen dat daar het systeem alleen voor een klein aantal spoed-ok’s ’s nachts aan blijft staan, de rest wordt uitgeschakeld. Het is net zo veilig, goedkoper, en scheelt enorm veel energie! En zo zijn er talloze voorbeelden te noemen uit de zorg.’

Waarom hoort duurzaamheid bij dokters?

‘“Ten eerste, niet schaden”: daar hoort duurzaamheid bij. Onze missie is mensen gezonder maken, daar hoort ook bij dat we het milieu minder belasten en ervoor zorgen dat er geen medicijnen in het grondwater verdwijnen. Gelukkig zijn er steeds meer stemmen die daarachter staan. Mensen worden soms ontmoedigd, en zeggen: het helpt toch niet. Kijk naar de uitstoot van China en de VS. Maar ik denk dat het goed is om bij jezelf te beginnen. “Maak het persoonlijk”, is mijn advies.

Iedereen heeft een rol. China en de VS moeten óók wat doen, maar dat is geen reden om je eigen stappen niet te zetten. Je kunt meer dan je denkt, zeker als we met evidencebased onderzoek onze inspanningen schragen. ’

Hoe past u zelf duurzaamheid toe in de spreekkamer?

‘Ik probeer bij elk voorschrift te kijken: is hier evidence voor? Er is veel zinloze zorg. Door die niet te leveren, kan enorm veel uitstoot en vervuiling worden bespaard. Ook schrijf ik kleinere hoeveelheden medicijnen voor, zodat er uiteindelijk minder ongebruikt wordt vernietigd. Ik probeer met leefstijlgesprekken ziekte te voorkomen: stoppen met roken, plantaardig eten. Maar ik merk ook dat zo’n investering tijd kost en dat mijn consult daardoor uitloopt. Daar zouden we meer tijd voor moeten krijgen.’

‘Geen zinloze zorg leveren kan enorm veel uitstoot en vervuiling besparen’

Sneak preview: duurzaam dokteren, zeven tips van Evelyn Brakema

1. Koffiebekertjes

Waar te beginnen met duurzaam gedrag als dokter? ‘Overweeg haalbaarheid versus impact. De eerste stap is een strategie kiezen tussen lastig versus makkelijk haalbaar en veel versus weinig impact. Dat houdt het overzichtelijk: het liefst kies je makkelijk haalbare projecten met veel impact. Dat is niet altijd het meest zichtbare: veel mensen kiezen in het begin voor het vervangen van plastic wegwerpkoffiebekertjes door papieren exemplaren. Dat is makkelijk haalbaar, maar heeft niet zoveel impact. Papieren koffiebekertjes hebben een coating waardoor ze lastig te recyclen zijn. Beter kies je voor een eigen beker, die je aan het eind van de dag afwast met koud water.’

2. Poederinhalator

Wat werkt wel? ‘Wanneer huisartsen en longartsen puffers met sterke broeikasgassen vervangen door poederinhalatoren, scheelt dat enorm in uitstoot. Ons onderzoek toont dat we ook in Nederland enorm veel kunnen besparen door deze groenere optie te gebruiken waar mogelijk. De meeste patiënten hebben net zoveel baat bij een poederinhalator. Alleen voor heel oude en heel jonge mensen is een dergelijke inhalator lastig te coördineren. Bovendien bespaar je kosten: we hebben berekend dat het in theorie jaarlijks 50 miljoen euro kan opleveren. In Zweden schrijven artsen grotendeels poederinhalatoren voor; dat deden ze aanvankelijk al omdat het deels Zweedse AstraZeneca groot is in poederinhalatoren. Daar is de poederinhalator het voorkeursmiddel en krijgt maar 10 procent de pufjes. Hier is dat nog 50 procent. Het is voor veel artsen een eyeopener: makkelijk haalbaar en veel impact. Veel meer dan overstappen op een hybride auto.’

3. Opleiding

Een actie op een ander niveau, met veel impact, is het opnemen van duurzaamheid in het onderwijs. ‘Er is veel winst te behalen als dokters meekrijgen wat het milieueffect is van hun handelen en hoe je dat zelf kunt aanpakken. Dat kan in de opleiding, maar ook in bijscholingen. Je ziet dat dit in gang wordt gezet in de opleiding. Koploper is het Radboudumc. En vanuit het LUMC integreren we nu samen met de andere instituten “Duurzame zorg, klimaat en gezondheid” in de huisartsopleiding.’

4. Zorgverzekeraars

‘Zorgverzekeraars hebben milieubelasting of duurzaamheid nog veel te weinig op het netvlies. Zij kunnen een sterke (financiële) prikkel uitoefenen door duurzame keuzes op te nemen in hun preferentiebeleid. Verzekeraars moedigen nu nog aan om recepten voor een langere periode uit te schrijven, waardoor er veel meer ongebruikt wordt weggegooid. Zonde na zo’n vervuilend productieproces. Het is belangrijk om het gesprek aan te gaan met zorgverzekeraars, zodat zij de waarde inzien van verduurzaming in de zorg.’

‘Medische mondkapjes blijken prima herbruikbaar te zijn’

5. Mondkapjes

‘In het kielzog van de coronapandemie hebben we er een grote berg afval in de zorg bij gekregen: de pakken, schorten, schermen – en niet te vergeten de zwerfmondkapjes in de berm. Toch is er ook goed nieuws te melden op dat vlak: medische mondkapjes blijken prima herbruikbaar te zijn, uiteraard nadat ze zijn gesteriliseerd. Ze kunnen tot vijf keer worden hergebruikt en houden na sterilisatie zelfs meer virus tegen. Hergebruiken heeft veel meer impact dan recyclen.’

6. Niks doen

‘In de ladder van circulariteit zit een hiërarchie. De focus ligt vaak op recyclen, want dat is zichtbaar. Focus op zinnig gebruik heeft veel meer impact. Misschien een open deur, maar de meest duurzame zorg is de zorg die niet geleverd hoefde te worden. Bedenk bij iedere stap, van CT-scan tot verwijzing tot maagzuurremmer, is dit echt nodig?’

7. Doe het samen

‘Zoek verbinding met collega’s en in de keten. Zo werd ook De Groene Zorg Alliantie (zie kader onder foto) geboren. In maart waren we nog met 16 groenezorgcommissies, een halfjaar later waren dat er 25. De GZA won tijdens het VWS Congres Duurzame Zorg de publieksprijs: Beste Groene Zorg Idee.’

Groene Zorg Alliantie

Van de Groene OK en IC, de Klimaatdokter tot Green labs: uiteenlopende jonge zorgprofessionals zijn actief in de netwerkorganisatie Groene Zorg Alliantie (GZA). Hierin bundelen 25 groene zorgcommissies de krachten om de transitie naar groene zorg te versnellen, van care tot cure, van student tot hoogleraar. Evelyn Brakema is voorzitter van GZA: ‘We delen groene kennis zodat die sneller zijn weg naar de praktijk vindt, inspireren elkaar, en vormen een krachtige stem naar buiten wanneer nodig. Zo heeft een brief van de GZA bijgedragen aan de beslissing van het ministerie van VWS om ons als Nederland te committeren aan een internationaal voorstel voor groenere zorg.’

Lees verder

E-boek 'De groene huisartsenpraktijk': Verduurzamen; hoe werkt dit in de praktijk? | NHG

Webinar Groene Zorg Alliantie

Maak het persoonlijk