Liever een roman dan een leerboek?

Een aantal weken terug vond de eerste bijeenkomst van mijn boekenclub voor coassistenten plaats, waarin we iedere twee maanden een roman met een geneeskundig thema bespreken. Dit initiatief bracht verschillende coassistenten om mij heen al snel tot de confronterende vraag: ‘waarom?’ Of met iets meer woorden: waarom zouden wij als bijna-dokters nou romans moeten gaan lezen? Een goede vraag.

Stel, tegenover ons zit een patiënt die lijdt aan een depressie. Om te begrijpen hoe die depressie precies in elkaar steekt, en hoe iemands symptomen ontstaan, bestuderen wij onder andere de veranderingen in het brein die bij depressie optreden. Maar hoe goed wij het ontstaan van depressie ook begrijpen – al zouden wij álle mogelijke biomedische kennis over het brein en depressie hebben – we zullen nooit in de buurt komen van wat deze persoon tegenover ons nou precies ervaart.

Nu is het natuurlijk überhaupt een probleem dat ik geen toegang heb tot het bewustzijn van de ander. In de filosofie wordt het woord ‘Ander’ daarom ook nog wel eens met een hoofdletter geschreven, om aan te duiden hoe onoverbrugbaar het verschil tussen jezelf en de ander is. Maar juist in de geneeskunde is het van speciaal belang om enig inzicht te kunnen verkrijgen in wat de ander, de patiënt dus, ervaart.

Een roman zou daarbij kunnen helpen. Tijdens het lezen van een roman verblijven we namelijk vaak honderden pagina’s lang in een leefwereld die niet de onze is. Wanneer ik in dit geval bijvoorbeeld The Bell Jar van Sylvia Plath, of Serotonine van Michel Houellebecq lees, kom ik heel dicht op de concrete ervaring van de depressieve hoofdpersoon te staan. Juist doordat depressie vanuit een subjectief en verhalend perspectief wordt gepresenteerd, krijgt mijn begrip van depressie een extra dimensie.

En dat gaat natuurlijk niet alleen op voor depressie of psychiatrische stoornissen, maar voor de gehele geneeskunde. Geneeskunde gaat om meer dan technische, biomedische problemen. Bij iedere ziekte gaat het óók om beleving en betekenisgeving, om symboliek en taal – dingen die in een roman heel mooi uitgewerkt kunnen worden. En dat een roman dan niet ‘waar’ is (een veel gehoorde kritiek), maakt niets uit, en is hooguit een voordeel.

Door dergelijke onderwerpen in een boekenclub te bespreken, en door te spreken over concrete verhalen, hoop ik dat wij gezamenlijk een stukje dichter bij de belevingswereld van de patiënt komen. En wellicht worden wij dan ook nog een betere dokter voor die patiënt tegenover ons – alhoewel daar natuurlijk geen enkele garantie voor is.