Knokken voor het klimaat

Nog maar kort geleden had ze het gevoel in haar eentje te staan. In 2019 wilde ze het gezicht van de zorg laten zien tijdens een klimaatmars. Slechts een handjevol medestudenten en artsen kwam destijds opdraven na een oproep van Mattijsen om zich namens de zorgsector al demonstrerend uit te spreken over de risico’s van klimaatverandering voor de volksgezondheid. ‘Het sloeg nog totaal niet aan.’ Maar bij een laatste grote klimaatmars afgelopen zomer, stond ze er met minstens honderd studenten geneeskunde, artsen en verpleegkundigen.

Het tij is gekeerd ‘omdat de tijd dringt’, aldus Mattijsen. ‘We voelen de gevolgen van klimaatverandering inmiddels zelf. Heel Zuid-Europa wordt geteisterd door bosbranden, in Nederland en Duitsland hebben we te maken gehad met grote overstromingen. Het ene slechte klimaatnieuws wordt gevolgd door het andere. Je ziet de kwaliteit van leven veranderen, met een beangstigende snelheid. Mijn generatie vraagt zich af of we wel kinderen moeten krijgen, of het nog zin heeft een huis te kopen dat je over dertig jaar moet hebben afbetaald. Maar ook voor oudere generaties komen de zorgen dichtbij.’

Mijn generatie vraagt zich af of we wel kinderen moeten krijgen

Maatschappelijke kant

Het ‘intieme, complexe’ van gezondheidszorg trok Mattijsen naar de studie geneeskunde. ‘Gezondheid confronteert je met de belangrijkste momenten in een mensenleven.’ Ook voelde ze zich aangesproken door de ‘pragmatische wijsheid’ van enkele artsen in haar omgeving. Al in haar bachelorfase werd voor Mattijsen duidelijk dat ze zich vooral in bredere zin tot het onderwerp gezondheid voelde aangetrokken: niet zozeer door wat zich afspeelt in een mensenlichaam, maar door vraagstukken over hoe de omgeving de gezondheid beïnvloedt. ‘Als je in de kliniek komt, is het eigenlijk al te laat. Ik wil de gezondheid bevorderen. Ik heb interesse in de maatschappelijke kant van gezondheid. En wat de rol is van artsen in die maatschappelijke vraagstukken.’

Haar zoektocht leidde haar in eerste instantie naar functies bij De Geneeskundestudent en de internationale organisatie van studenten geneeskunde IFMSA. Onderwerpen als mensenrechten, gelijkheid en seksuele gezondheid hadden haar interesse, en voor Mattijsen komen die bij elkaar in het onderwerp klimaatverandering en de impact daarvan op gezondheid, waar ze zich de afgelopen jaren veel mee bezig is gaan houden. ‘Het gaat om het besef dat je gezondheid is gerelateerd aan je omgeving, aan de natuur. Klimaatverandering is een gevolg van hoe we de samenleving indelen. De klimaatcrisis raakt je veel harder als je oud, arm of ongezond bent.’

Invloed uitoefenen

Klimaatverandering is ‘een heel zwaar vraagstuk’, aldus Mattijsen. ‘Het is absurd wat er op ons afkomt. Mensen denken meestal dat de wereld blijft zoals we hem kennen.’ Die hoop heeft ze zelf niet. Zelf put ze hoop uit het pro­beren om nog iets te veranderen aan de op handen zijnde veranderingen. ‘Dat is wezenlijk en betekenisvol en een stap tegen de wanhoop.’ Mattijsen ziet drie pijlers waarop het mogelijk is om invloed uit te oefenen: door de zorg zelf te verduurzamen, door te kijken hoe planetary health een plaats kan krijgen in het medisch onderwijs, en door zich te roeren in het politieke klimaatdebat.

Ze sloot zich twee jaar geleden aan bij de Groene Zorg Alliantie, een koepelorganisatie van allerlei verschillende zorginitiatieven om de zorg te verduurzamen en om de gezondheid van de aarde te bewaken. Via de Groene Zorg Alliantie zag Mattijsen de mogelijkheid om uit de ‘bubbel van zorg vergroenen’ te komen en ‘politieke en maatschappelijke invulling’ te geven aan haar ambities. Ze probeert de impact die klimaatverandering op gezondheid heeft voor het voetlicht van beleidsmakers te brengen. ‘Ik wil meepraten over beleid om gezondheid te bevorderen.’ Bij de Groene Zorg Alliantie is ze verantwoordelijk voor public affairs. In die rol legt ze bijvoorbeeld contact met Nederlandse politici. ‘We kijken of we bijvoorbeeld invloed kunnen uitoefenen op het klimaatbeleid.’

Gezondheidsschade

Ze bezocht de afgelopen jaren drie keer een klimaatconferentie van de Verenigde Naties, waar wereldleiders bij elkaar komen om te bespreken wat ze bereid zijn te doen om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Daar probeert ze de boodschap over te brengen hoe klimaatverandering leidt tot gezondheidsschade als gevolg van branden, droogte en overstromingen, door oprukkende infectie- en vectorziekten of vanwege de mentale belasting. Eerder noemde Mattijsen gezondheid een ‘krachtig en positief argument’ om klimaatverandering te bestrijden, waar meer mensen mee te bereiken zijn dan de boodschap van ‘minder vliegen en minder consumeren’.

De conferenties stemmen haar soms verdrietig. De eerste twee keer kreeg ze geen gehoor voor haar verhaal. Afgelopen najaar wisten lobbyisten als Mattijsen voor elkaar te krijgen dat het recht op een gezonde leefomgeving in ieder geval genoemd werd in de slotverklaring. ‘Echte veranderingen worden niet op die klimaatconferenties tot stand gebracht. Ik denk dat je vooral op nationale schaal veel teweeg kunt brengen.’

Toen ze in het bestuur van De Geneeskundestudent zat, kreeg Mattijsen voor elkaar dat er werd onderzocht hoeveel belang studenten geneeskunde hechten aan verduurzaming van de zorg en om te leren over de gezondheidsgevolgen van klimaatverandering. Daarnaast organiseerde ze congressen over hoe je planetary health in het geneeskundecurriculum kunt vormgeven.

Idealist

Haar laatste weken als student aan de Rotterdamse geneeskundefaculteit besteedt Mattijsen aan een keuzecoschap waarin ze met andere studenten onderwijs over duurzaamheid vormgeeft. Zo ontwikkelt ze een game waarin studenten spelenderwijs kennis opdoen over een Lancet-rapport dat klimaatverandering als de grootste bedreiging van de volksgezondheid aanwijst. Ook is ze op zoek naar aanknopingspunten om binnen zoveel mogelijk vakken op de geneeskundefaculteit een link te maken naar het onderwerp klimaatverandering. ‘Zodat elke docent er iets over kan vertellen.’

Mattijsen voelt ‘dankbaarheid en trots’ voor de dingen die ze tot nu toe heeft kunnen bewerkstelligen, al dan niet samen met andere studenten en jonge artsen. Wel blijft ze zoeken naar manieren ‘hoe ik het klimaatverhaal het beste kan vertellen’. ‘Hoe krijg je mensen mee?’

Het is soms lastig om de ‘idealist in zichzelf op de rem te zetten’, constateert Mattijsen. Dat maakt haar weken in perioden van coschappen soms meer dan goed gevuld. Maar ze voelt het als haar plicht om zich voor het klimaatonderwerp in te zetten. ‘Het past bij het beeld dat ik heb van mezelf als arts. Als je kennis hebt over een vakgebied, heb je ook de verantwoordelijkheid te nemen om je erover te ontfermen. Je moet als student geneeskunde en arts wel nadenken over wat voor gezondheidsproblemen er spelen in de maatschappij en hoe je je daartoe verhoudt. Ik vind dat een plicht die bij mijn generatie hoort.’

‘Ik ga hier zekermee verder. Ik wil de beweging van klimaat en gezondheid verder uitbouwen’

Kleur bekennen

De acties van Extinction Rebellion vindt Mattijsen moedig en ze ziet de noodzaak van actievoeren, maar niet iedereen hoeft ‘meteen de straat op’, benadrukt ze. ‘Als je goed bent in wetenschap: lees je in. Of als je goed bent in lobbyen, ga onderhandelen. Bevraag jezelf: wat is mijn rol hierin. Kijk wat je kunt, waar je goed in bent.’

Mattijsen wil graag dat meer studenten geneeskunde en artsen zich uitspreken tegen klimaatverandering. ‘Ik denk dat de Nederlandse zorg het moeilijk vindt om het over politieke onderwerpen te hebben, om kleur te bekennen. Ik zou graag meer betrokkenheid zien, dat artsen zich politiek uitspreken. De huidige generatie artsen heeft het klimaatonderwerp laten liggen. In een vergrijzend land kan de stem van jongeren alleen het

niet waarmaken. Ook andere generaties zijn nodig. Zij kunnen iets voor elkaar krijgen omdat ze meer status en ervaring hebben, op een positie zitten waardoor er naar hen wordt geluisterd.’

Zelf denkt ze deze dagen na over hoe ze verder gaat op haar klimaatpad als ze haar artsenbul op zak heeft. ‘Ik ga hier zeker mee verder. Ik wil de beweging van klimaat en gezondheid verder uitbouwen.’