Kijk eens wat verder dan het ziekenhuis

Chirurgie, gynaecologie, kindergeneeskunde, orthopedie … De opleiding geneeskunde focust sterk op ziekenhuisspecialismen. Maar volgens de Landelijke vereniging van Artsen in Dienstverband en De Geneeskundestudent wordt het tijd dat studenten, in een vroeg stadium, óók in aanraking komen met ‘onbekende’ specialismen, zoals de sociale geneeskunde.

De Geneeskundestudent en de Landelijke vereniging van Artsen in Dienstverband (LAD) maken zich al langer zorgen over de ontwikkelingen op de opleidingsmarkt. De cijfers van het Capaciteitsorgaan maken in één klap duidelijk wat het probleem is: jaarlijks worden meer basisartsen geregistreerd dan er opleidingsplaatsen beschikbaar zijn. Daardoor is in een paar jaar tijd een opleidingsreservoir van 5102 basisartsen ontstaan. Het gros daarvan wil voor een specialisme in het ziekenhuis gaan, maar het verkrijgen van een opleidingsplaats wordt steeds lastiger. Ter illustratie: voor populaire specialismen als kindergeneeskunde en plastische chirurgie zijn er acht keer meer belangstellenden dan er opleidingsplaatsen zijn. Voor heelkunde geldt een factor zeven en voor orthopedie, gynaecologie en interne geneeskunde melden zich gemiddeld vier tot vijf keer meer belangstellenden dan het aantal beschikbare opleidingsplaatsen.

‘Dat is wrang’, vindt LAD-voorzitter Christiaan Keijzer, ‘temeer omdat “onbekende” en “onbeminde” opleidingen (vooral binnen de sociale geneeskunde) hun opleidingsplaatsen niet gevuld krijgen. Er is simpelweg te weinig belangstelling voor.’

Lilian van der ven aios maatschappij & gezondheid

Instroom verlagen

In het spel van vraag en aanbod gaat dus iets mis en de hamvraag is: hoe komt dat? Victor Slenter, directeur van het Capaciteitsorgaan, vertelt dat een deel van het probleem wordt veroorzaakt doordat het benodigde aantal aiossen voor de medische specialismen minder hard groeit dan eerder werd aangenomen. Het Capaciteitsorgaan adviseert daarom al sinds 2013 om de instroom in de studie geneeskunde te verlagen, maar tot dusver heeft de minister van Onderwijs geen gehoor gegeven aan dat advies. Slenter: ‘Jaarlijks beginnen 3000 nieuwe studenten aan de studie geneeskunde, terwijl dat aantal in onze ogen omlaag moet naar 2700, liefst zelfs naar 2400. Als we niets blijven doen, zitten we over twintig jaar met een opleidingsreservoir van misschien wel 13.000 basisartsen.’

Liselotte de Haan aios ouderengeneeskunde

Focus op ziekenhuiszorg

De instroom is echter niet de enige oorzaak voor de problemen op de opleidingsmarkt. Volgens De Geneeskundestudent en de LAD zou het ook helpen als er tijdens de studie meer aandacht is voor onbekende specialismen. ‘Tijdens de opleiding wordt nu sterk gefocust op ziekenhuiszorg’, vertelt Claudia van Woerkom, coassistent en voorzitter van De Geneeskundestudent. ‘Als je geneeskunde gaat studeren, gaat praktisch iedereen ervan uit dat je in een ziekenhuis komt te werken. Dat is het beeld dat de meeste mensen hebben bij een arts en dat beeld wordt tijdens de eerste studiejaren alleen maar versterkt. Jammer, want als je kijkt naar de ontwikkelingen in de zorg, zie je dat het systeem er steeds meer op is gericht om mensen zoveel mogelijk vanuit huis beter te laten worden of te laten revalideren. Om die reden zijn er veel mensen nodig voor de sociale geneeskunde, maar tijdens je studie maak je daar amper kennis mee. Sociale geneeskunde wordt echt ondergewaardeerd, terwijl daar misschien wel de toekomst ligt. Begrijp me overigens niet verkeerd hoor: aandacht voor ziekenhuiszorg blijft absoluut nodig en wij willen zeker niet dat mensen alleen maar voor een ander specialisme kiezen omdat daar meer banen zijn. Maar het is omgekeerd wel belangrijk dat we een reëel beeld schetsen van de werkelijkheid, zodat mensen die écht voor een ziekenhuisspecialisme willen gaan, daar een baan in kunnen vinden en dat studenten die zich in een ziekenhuis niet thuis voelen, weten welke mogelijkheden er buiten de ziekenhuiswereld zijn.’

‘Een wereld ging open’

Lilian van der Ven is aios maatschappij & gezondheid en wilde aanvankelijk kinderarts worden. ‘Na mijn studie was het lastig om een opleidingsplek te vinden, en dus besloot ik eerst wat ervaring op te doen. Ik vond het belangrijk om kennis te maken met alle facetten van de zorg voor kinderen, en dus wilde ik ook ervaring opdoen in de jeugdgezondheidszorg. Er ging een wereld voor me open. Ik had bij een jeugdarts het beeld van een school- of consultatiebureauarts, en had geen idee dat het zoveel breder was. Je kijkt niet alleen naar de fysieke gezondheid van kinderen, maar ook naar de psychische gezondheid en de sociale context: hoe doet een kind het op school, uit wat voor gezin komt het, hoe ziet zijn vriendenkring eruit? Ontzettend interessant, maar tijdens mijn eerste studiejaren was ik nooit met de jeugdgezondheidszorg in aanraking gekomen. In mijn geval gold letterlijk: onbekend maakt onbemind.’

Leonie Mooyman aios bedrijfsgeneeskunde

Datzelfde geldt voor Leonie Mooyman, aios bedrijfsgeneeskunde. ‘Al tijdens mijn coschappen ging ik twijfelen of het ziekenhuis wel iets voor mij was. Na mijn afstuderen in 2013 heb ik eerst een tijdje bij het UWV als verzekeringsgeneeskundige gewerkt. Daar merkte ik hoe leuk ik het vind om mijn medische achtergrond op organisatieniveau in te zetten. Zo kwam ik op bedrijfsgeneeskunde en wist al na de eerste week dat ik hierin verder wilde. Wat ik het leukste vind, is dat ik heel nauw contact heb met mensen. Ook de afwisseling trekt me. De ene keer zit ik met een gemeente aan tafel om te praten over de vraag hoe je werknemers tot hun 67ste vitaal aan het werk kunt houden, een uur later begeleid ik een medewerker bij zijn re-integratie en vervolgens heb ik een gesprek met een leidinggevende over verzuimbegeleiding.’

‘het systeem is er steeds meer op gericht om mensen zoveel mogelijk vanuit huis beter te laten worden’

Bekendheid loont

Dat meer bekendheid loont en zorgt voor meer belangstelling, bewijzen diverse initiatieven. Zo heeft De Geneeskundestudent een paar jaar geleden met onderzoek aangetoond dat een verplicht coschap ouderengeneeskunde leidt tot een groter aantal aanmeldingen: de belangrijkste reden voor studenten om hiervoor te kiezen ligt in de goede ervaringen van een coschap.

En ook in diverse opleidingsinstellingen worden initiatieven genomen die het blikveld van geneeskundestudenten verbreden, zoals in het LUMC, waar studenten al in het eerste jaar sociaal-geneeskundig onderwijs krijgen. ‘Het is belangrijk om tijdens de opleiding al in een vroeg stadium een volledig beeld te geven van het artsenvak’, aldus Van Woerkom. Ook goede begeleiding en coaching zijn in dat verband nodig, vindt ze. ‘Het is belangrijk om te weten wat je wilt en waar je kracht ligt, zodat je goed voorbereid aan je loopbaan begint. Daar is echt nog wat te winnen.’

Ambassadeurs

Meer aandacht voor onbekende specialismen helpt dus, maar om daadwerkelijk meer ‘bemind’ te raken is meer nodig. Volgens De Geneeskundestudent en de LAD is het belangrijk om boegbeelden te creëren: ambassadeurs die laten zien hoe leuk hun vak is en die vooroordelen wegnemen. Want die zijn er, weet Mooyman. ‘Veel mensen hebben het idee dat ik alleen maar de Wet verbetering poortwachter uitvoer en af en toe een preventief onderzoekje doe, maar het is zoveel breder. Ik ben echt adviserend bezig op organisatieniveau, en heb daarmee invloed op de koers van een bedrijf of het verdere verloop van iemands loopbaan.’

Mooyman is daarom een van de ambassadeurs van de campagne ‘Bedrijfsarts worden. Het betere werk’ (zie ook bedrijfsartsworden.nl). ‘Iedereen kan zich voorstellen wat een oogarts of chirurg doet, maar een bedrijfsarts? Geen idee! Dat is de reden waarom wij laten zien dat ons werk méér is dan “poortwachtertje spelen”. De afgelopen maanden hebben we meeloopdagen georganiseerd en heb ik op diverse plekken presentaties gegeven. Dat heeft meteen effect: als mensen zien wat ik dagelijks doe, hoor ik ze denken: bedrijfsarts zijn is zo gek nog niet.’

Ook aios Liselotte de Haan is ambassadeur, maar dan voor ouderengeneeskunde. Een dezer dagen wordt de website ouderengeneeskunde.nu gelanceerd, een initiatief van SOON (Samenwerkende Opleidingen tot Specialist Ouderengeneeskunde Nederland). ‘Studenten kunnen zich via de site aanmelden om een dag met een van de ambassadeurs mee te lopen. Ons doel is dat het tot meer enthousiasme voor ons vakgebied leidt, en ik heb goede hoop: de meeste aiossen ouderengeneeskunde hebben hun geneeskundeopleiding in Amsterdam, Nijmegen of Leiden gevolgd, waar ouderengeneeskunde een verplicht coschap is. Die verplichte coschappen doen dus hun werk en ik denk dat dat ook voor meeloopdagen zal gelden.’ (Zie ook Het is bevrijdend om niet in diagnoses te denken.)