Internationale gezondheidszorg en tropengeneeskunde: een wereldvak!

Dat gevoel werd sterker toen Sil als ­anios kindergeneeskunde in Suriname werkte. ‘Ik werkte op de neonatale unit en deed onderzoek naar alternatieve behandelingen bij ­pulmonale hypertensie – omdat behandelingen zoals we die in Nederland kennen daar niet beschikbaar waren. Ik realiseerde me dat er mogelijk ook winst te behalen was door middel van preventie, bijvoorbeeld door het optimaliseren van controles in de zwangerschap of het screenen van neonaten. Die bredere blik op ziekte, gezondheid en preventie – dat je werk meer inhoudt dan alleen klinische patiëntenzorg – vond ik enorm inspirerend.’

‘Je kijkt niet alleen naar de ziekte, maar ook naar de omgeving van de patiënt’

Toevallig had ze al eens met een aios internationale gezondheidszorg en tropengeneeskunde gesproken, tijdens haar coschappen in Tanzania. ‘Van hem begreep ik dat de opleiding allerlei ontwikkelingen doormaakte.’ Het beeld van de tropenarts die alleen maar in een streekziekenhuis in de jungle werkt, is namelijk nogal verouderd. AIGT’ers zijn tegenwoordig overal te vinden: ze worden opgeleid tot generalistisch werkende artsen die wereldwijd inzetbaar zijn. Ze kunnen fungeren als de verbinder tussen de kliniek en de publieke gezondheidszorg en in Nederland hebben ze een belangrijke rol bij het verkrijgen van kansengelijkheid binnen de (klinische) zorg.

Holistisch

De opleiding nieuwe stijl klonk Sil als muziek in de oren. Lachend: ‘Eigenlijk hou ik niet van het woord holistisch, maar het past hier wel. Als AIGT’er kijk je namelijk niet alleen naar de ziekte van een patiënt, maar ook naar zijn of haar omgeving. Welke normen en waarden heeft diegene en speelt cultuur een grote rol? Ik vind het leuk dat de focus in de opleiding daarop ligt, omdat je een patiënt daardoor beter leert begrijpen. Je ziet bijvoorbeeld bij immigranten dat er veel dingen misgaan in de communicatie, zowel verbaal als non-verbaal, waardoor hun gezondheid en de zorg die zij ontvangen slechter is. Immigranten zijn kwetsbaarder doordat zij bijvoorbeeld hun zorgverlener niet begrijpen vanwege een taalbarrière of omdat ze de bijsluiter niet kunnen lezen. Ook kan een goede behandeling in de cultuur van de patiënt er heel anders uitzien dan hier in Nederland, waardoor het moeilijker is om tot een goed behandelplan te komen. Als AIGT’er leer je hoe je zulke kwetsbare groepen zorg kunt bieden, maar ook hoe je gezondheidsverschillen kunt verkleinen.’ Als voorbeeld noemt Sil de organisatie Pharos, die artsen en verpleegkundigen helpt om beter in gesprek te gaan met patiënten, middels trainingen of eenvoudig voorlichtingsmateriaal. ‘Een ander mooi voorbeeld is Dokters van de Wereld, die met mobiele zorgbussen door Nederland ­rijden en zorg bieden aan kwetsbare mensen, zoals daklozen zonder zorgverzekering.’

de opleider

Hanneke Dekker-Boersema is ­opleider internationale gezondheidszorg en tropengeneeskunde bij ­kindergeneeskunde in Rijnstate.

‘Je moet een kameleon zijn, je telkens weer aanpassen’

Wat is het kenmerkende van dit ­specialisme?

‘Voorheen heette ons vak tropengeneeskunde, maar die term is verouderd – als AIGT’er ben je vooral bezig met mondiale gezondheidszorg. De opleiding is wel zo bedacht dat áls je naar een bepaalde setting in het buitenland gaat, je over een aantal skills moet beschikken. Je moet een goede bevalling kunnen doen, kennis hebben van kindergeneeskunde, chirurgische vaardigheden hebben en wat weten over infectieziekten – kortom gezondheidskwesties die overal ter wereld spelen. Inmiddels weten we echter ook dat gezondheid maar voor een klein deel in het ziekenhuis plaatsvindt en de rest daarbuiten. AIGT’ers kijken daarom met een bredere blik naar kwetsbare groepen binnen en buiten Nederland, zoals mensen met een andere culturele achtergrond, laaggeletterden, ouderen, dak- en thuislozen.’

Welke competenties heb je nodig?

‘Enige buitenlandervaring is wel een pre, zodat je weet hoe het werken of leven daar is. Daarbij moet je een kameleon zijn, je telkens weer aanpassen aan de situatie. In een buitenlandsetting heb je immers niet de medicijnen die je misschien gewend bent, zijn de protocollen anders en is de culturele setting anders.’

Wat zijn belangrijke ingrediënten van een werkdag?

‘In het buitenland bestaat je dag uit een combinatie van kliniek en vakoverstijgende taken – denk aan taken op managementniveau, maar ook aan trainingen en onderwijs. Je werkt samen met collega-artsen uit de eerste lijn en met externe partijen. Zo kun je bijvoorbeeld presentaties op scholen geven over de noodzaak van gezond eten of aanschuiven bij de lokale radio om luisteraars antwoord te geven op gezondheidsvragen. In Nederland zijn de AIGT’ers op veel verschillende plekken te vinden. Een collega is de ene dag werkzaam als straatdokter, de andere dag werkt ze met asielzoekers. Andere AIGT’ers komen terecht in de onderzoeks- en beleidsmatige hoek, en dan is er nog een deel dat zich na een buitenlandervaring opnieuw specialiseert – maar wél die ‘global health-bril’ meeneemt. Zo werk ik zelf inmiddels als ­kinderarts en heb ik in mijn ziekenhuis een interculturele poli opgericht.’

Wat is het belangrijkste voor- en nadeel van het vak?

‘Het grote voordeel vind ik dat je als generalist wordt opgeleid, met een bredere blik buiten het ziekenhuis, én dat je de mogelijkheid krijgt om te leren wat er in de wereld speelt. Dat is echt een verrijking. Een nadeel kan zijn dat je voor iets meer onduidelijkheid kiest, omdat het geen afgebakend werkveld is. Ik weet dat de gemiddelde student het fijn vindt om te weten waar hij of zij aan toe is. Maar in het kader van omdenken: je kunt ook kiezen voor eindeloze mogelijkheden.’

Toffe projecten

Natúúrlijk is de link met het buitenland er nog steeds, het is zelfs onderdeel van het ­curriculum om zes maanden in het buitenland te vertoeven. Wie na de opleiding internationale ambities heeft, kan onder meer aan de slag als clinicus, projectleider of beleidsmaker in low-resource settings. Of denk aan een ­functie binnen een instelling als de Wereld­gezondheidsorganisatie. ‘Je kunt echt alle ­kanten op’, vertelt Sil enthousiast. ‘Er zijn veel leuke initiatieven door AIGT’ers opgezet. Zo heb je bijvoorbeeld het Shirati Peanut Project, waarbij een voedzame pasta van pinda’s gemaakt wordt voor ondervoede kinderen. Die pinda’s worden lokaal verbouwd en aan het ziekenhuis verkocht. Daarmee zorg je dus niet alleen voor die kinderen, maar wordt ook de economie op een mooie manier gestimuleerd. Zo zijn er tig van zulke toffe projecten. Deze creativiteit vertaalt zich ook weer naar Nederland, waar we voor grote uitdagingen in de zorg staan – daar ligt denk ik ook een rol voor de AIGT’er.’

‘Het kan zomaar zijn dat je elders moet terugvallen op oudere technieken’

Creativiteit is belangrijk

Wie de opleiding internationale gezondheidszorg en tropengeneeskunde wil volgen, moet flexibel zijn en veel aanpassingsvermogen hebben. ‘Dat begint al in de eerste twee jaar van de opleiding die je in Nederland volgt. In korte tijd leer je veel op het gebied van gynaecologie en, afhankelijk van je keuze, kindergenees­kunde of chirurgie. Die basisvaardigheden moet je hebben, omdat daar wereldwijd altijd behoefte aan is. Maar het zijn best intensieve jaren, waarin je veel klinische vaardigheden opdoet om je klaar te stomen voor het werken in een setting waar de zorg schaars is.’

Verder is creativiteit een belangrijke competentie, gaat Sil verder. ‘In Nederland ben je gewend om alles voorhanden te hebben, maar in het buitenland is dat lang niet altijd zo. Waar we hier gewend zijn om een botbreuk te opereren met plaatjes en schroeven, kan het zomaar zijn dat je elders moet terugvallen op oudere technieken – en de breuk van buitenaf moet fixeren.’

Nog geen uitgestippeld pad

‘Het moge duidelijk zijn: afwisselender kan een opleiding bijna niet zijn’, lacht Sil. Al schuilt daar misschien ook een nadeel in. ‘Dit specialisme is niet zo zwart-wit als reumato­logie of cardiologie, om maar wat te noemen. Daar is vrij duidelijk hoe je werkveld eruit gaat zien, terwijl je pad als AIGT’er nog niet compleet is uitgestippeld. Zo heb ik nog niet eens verteld dat er ook ontzettend veel focus ligt op duurzaamheid en planetary health – in steeds meer ziekenhuizen zijn er zogeheten green teams en AIGT’ers hebben hierin vaak een actieve rol. Zo’n team kijkt op allerlei manieren hoe de zorg kan verduurzamen, ­bijvoorbeeld door te recyclen of gebruik te verminderen. Allemaal ontzettend leuk, maar het kan daardoor wel zoeken zijn naar wat bij jou past, vooral als je iemand bent die van zekerheid houdt. Bovenal blijft het een uitdagend vakgebied dat volop in ontwikkeling is. Ik vind het heel leuk dat ik daar deel van mag uitmaken.’