‘Het systeem is niet gebouwd voor artsen die van specialisme switchen’

Niet alleen mid-career artsen fantaseren weleens over een carrièreswitch. Ook jonge dokters en geneeskundestudenten vragen zich af, zo bleek bijvoorbeeld tijdens de afgelopen KNMG Carrièrebeurs: als je eenmaal een specialisme hebt gekozen, moet je dat dan altijd blijven doen?

Hoeveel medisch specialisten daadwerkelijk van specialisme wisselen, is niet precies bekend. Om toch een indruk hiervan te krijgen, vroeg Medisch Contact bij de Registratiecommissie Geneeskundig Specialisten (RGS) cijfers op, en sprak daarnaast met zes artsen over hun beweegredenen en over de obstakels die ze tegenkwamen tijdens hun omscholingstraject.

Huisartsgeneeskunde bovenaan

Allereerst de cijfers over medisch specialisten die de hindernisbaan om van specialisme te wisselen succesvol hebben afgerond, bijvoorbeeld een voormalig cardioloog die zich als huisarts registreert en niet meer als cardioloog. Bijna vijfhonderd artsen met een registratie in een RGS-specialistenregister (verder te noemen medisch specialisten) registreerden zich in de afgelopen tien jaar voor een ander medisch specialisme. Deze cijfers dekken niet elk denkbaar omscholingsscenario. Zo is het mogelijk om een opleiding af te ronden voordat de ‘oude’ registratie is verlopen en een arts (tijdelijk) een dubbele registratie heeft.

Het specialisme met de meeste zijinstromers is ouderen­geneeskunde

De gemiddelde switchleeftijd is 47 à 48 jaar. Daarnaast is te zien dat de switchstroom van intra- naar extramuraal beduidend groter is dan in de omgekeerde richting. Daarnaast zijn er ook artsen die binnen het extramurale of binnen het intramurale domein van specialisme wisselen.

Als je kijkt naar het specialisme dat medisch specialisten in de afgelopen tien jaar het vaakst verruilden voor een ander specialisme, dan staat de huisartsgeneeskunde bovenaan. Niet gek natuurlijk, want in dit artikel gaat het om absolute aantallen en de huisartsgeneeskunde is veruit het grootste medisch specialisme. Deze huisartsen gingen vooral naar de ouderengeneeskunde, jeugd­gezondheidszorg en verslavingsgeneeskunde. Deze drie specialismen vingen ruim de helft van de overstappende huisartsen op.

Op de tweede plek in de top 3 van ‘vertrekkers’ staat de bedrijfs­geneeskunde – een kwart van hen schoolt zich om naar verzekeringsarts. En op nummer drie staat de tropengeneeskunde. Voor deze groep ligt de gemiddelde ‘switchleeftijd’ zo’n tien jaar lager. Tropenartsen (officieel artsen internationale gezondheidszorg en tropengeneeskunde geheten) scholen zich het vaakst om tot gynaecoloog, huisarts en SEH-arts.

Op nummer één in de top 3 ‘ontvangers’, dus de specialismen met de meeste aanwas van zijinstromers, staat het specialisme ouderengeneeskunde. In deze top 3 zien we ook de huisartsgeneeskunde weer terug, en wel op nummer twee. De derde plek is voor de psychiatrie.

Opleiding volgen

Dan degenen die net iets minder ver zijn in hun omscholings­traject: artsen die als medisch specialist staan of stonden geregistreerd en nu een opleiding volgen tot een ander specialisme. Volgens de RGS zijn dat er momenteel ruim tweehonderd. Bij de vijftien medisch specialismen waar ten minste vijf switchers waren, komen huisartsgeneeskunde en tropengeneeskunde opnieuw terug in de top 3 van ‘vertrekkers’. Vooral bedrijfsgeneeskunde, ouderengeneeskunde en psychiatrie blijken populaire alternatieven voor het huisartsenvak te zijn. In totaal herbergen die 70 procent van de overstappende huisartsen. Anderzijds is ook hier aanwas bij de huisartsgeneeskunde, vooral vanuit de tropengeneeskunde. Van de tweeëndertig tropenartsen die voor omscholing kozen, stapten er veertien over naar het huisartsenvak. De derde uit de top 3 is interne geneeskunde. In totaal volgen negentien internisten een opleiding tot een ander specialisme, van wie acht de opleiding ouderengeneeskunde.

Aiossen

Tot slot de derde groep. Ruim driehonderd aiossen zijn in de afgelopen zeven jaar met hun opleiding gestopt en volgen nu een opleiding voor een ander specialisme. Ook hier is de huisarts­geneeskunde het specialisme waar aiossen het vaakst vertrekken. Bovenaan het lijstje van deze aiossen staat zowel jeugdgezondheidszorg als ouderenzorg, daarna komt de bedrijfsgeneeskunde.

Naast de huisartsgeneeskunde staan de interne geneeskunde en cardiologie in de top 3 ‘vertrekkers’. Het specialisme waar de meesten van hen naartoe gaan, is huisartsgeneeskunde. Dat laat tegelijk zien dat ook hier de huisartsgeneeskunde niet alleen artsen ziet vertrekken, maar dat die ook zijinstromers ziet komen. Op basis van de cijfers lijkt de switcherstroom van aiossen vooral van de huisartsgeneeskunde naar andere (met name extramurale) specialismen te bewegen en van andere (met name intramurale) specialismen naar huisartsgeneeskunde.

Switchfactoren

In de gesprekken met Medisch Contact geven de zijinstromers aan dat een optelsom van factoren tot hun keuze leidde. Wel kent elk ervaringsverhaal één of twee dominante switchfactoren. Die kunnen algemeen zijn, zoals de behoefte aan meer autonomie en tijd voor de patiënt. Of gaan over het schuren van specialisme­specifieke factoren met persoonlijke, zoals de levensfase. Voormalig tropenarts Laura Héman – nu gynaecoloog – wilde op een gegeven moment terugkomen. ‘In Nederland kun je als tropenarts eigenlijk niet zo veel, dus ik dacht: als ik nog ergens aan de bak wil komen, dan zal ik toch een keer een switch moeten maken.’ SEH-arts Roos Flameling – inmiddels huisarts in opleiding: ‘Als je 28 bent, dan zijn de adrenalinekick, avonddiensten en onregelmatigheid superavontuurlijk, en je hoeft de volgende dag niks’, maar nu ze een gezin heeft is dat anders. Dat herkent ook SEH-arts Doutsje Idzenga, nu haio. Toch bestaat de omgekeerde route ook. Idzenga: ‘Ik sprak een huisarts die nu SEH-arts is. Toen ik tegen hem zei dat ik het andersom wilde, zei hij: “Waaróm?”’

Ook kan het oorspronkelijke vak te veel veranderd zijn. Zo liep Nabil Bantal, voormalig huisarts en nu psychiater, er juist tegenaan dat huisartsen steeds meer taken op hun bord krijgen die daar lang niet allemaal thuis­horen.

Naast de redenen die de geïnterviewde artsen noemden, zijn ook legio andere motieven te bedenken, zoals gezondheidsredenen. In Medisch Contact verscheen eerder bijvoorbeeld een portret van Annelien Oosterbaan die zich van gynaecoloog naar verzekeringsarts liet omscholen toen bij haar op jonge leeftijd parkinson werd vastgesteld (MC 19-20/2024: 38). Ook werkeloosheid kan een reden zijn. Uit de Loopbaanmonitor medisch specialisten 2024 blijkt dat een vijfde van de medisch specialisten zonder werk (180 van de ruim tien­duizend respondenten) zich aan het omscholen is.

Weinig maatwerk

Dat omscholen als medisch specialist is duidelijk niet de weg van de minste weerstand, blijkt uit de ervaringen van alle geïnterviewde artsen. Ze moeten weer onderaan de ladder beginnen, en dingen doen als: verplichte opdrachtjes en competenties af laten vinken en een portfolio bijhouden. ‘Je moet echt kunnen incasseren’, waarschuwt Bantal. Ook bij de opleidingsduur missen ze maatwerk. Als een vrijstelling al bespreekbaar was, dan ging het meestal om hooguit drie tot zes maanden aan het einde van de opleiding. ‘Het systeem is gewoon niet gebouwd voor artsen die switchen’, zegt voormalig reumatoloog Deborah van der Stoep, nu basisarts in de ggz en zorgbestuurder: ‘Ik denk dat veel van wat we moeten leren in een specialisme algemeen is, en het specifieke vakinhoudelijke kan korter. Ik snap niet waarom zijinstromers niet méér gefaciliteerd worden, zodat ze sneller zo’n opleiding doorlopen.’

Idzenga werd ondanks veertien jaar aan ervaring als SEH-arts, pas bij haar tweede poging aangenomen voor de huisartsenopleiding. ‘Ik vertel meestal gewoon dat ik ben afgewezen. Ik heb in de afgelopen twee weken vier gesprekken gevoerd met potentiële opleiders van mij, en allemaal vragen ze ernaar. Sommigen zeggen dat ze geïntimideerd zijn door mijn cv en vragen zich af: “Wat kom je eigenlijk nog leren?”’

Dan nog een heikel punt: wisselen van specialisme voel je in je portemonnee. Vooral medisch specialisten die dat later in hun carrière deden, gingen er naar eigen zeggen qua inkomsten fors op achteruit; bij sommigen viel zelfs méér dan de helft van hun inkomsten weg. Bantal: ‘Denk er goed over na als je twijfelt, want hoe eerder je switcht hoe beter.’ De artsen gaven aan dat ze van specialisme konden veranderen, omdat ze het geluk hebben dat hun partner een goede baan heeft en/of omdat ze gezegend zijn met lage huur- of hypotheeklasten.

Nog zo’n irritante opmerking: overstappers moeten hun opleiding terugbetalen

Toegevoegde waarde van zijinstromers

Daarnaast zien ze graag dat de beeldvorming over switchers verbetert. Een aantal heeft de indruk dat dit soms wordt gezien als falen, een teken van onkunde en/of onzekerheid. Ook horen ze nog weleens opmerkingen als: ze doet het vast omdat ze kinderen heeft of niet hard wil werken. Nog zo’n irritante opmerking: overstappers moeten hun opleiding terugbetalen. De geïnterviewden die dat laatste punt te berde brachten, vinden dat hiermee voorbij wordt gegaan aan de toegevoegde waarde van zijinstromers, zoals bij het doorbreken van die vermaledijde schotten in de zorg.

Enkele geïnterviewden geven desgevraagd aan dat artsen, die een switch overwegen, contact met hen zochten voor advies. Een beetje cliché misschien, zeggen ze, maar volg je hart en waarden. En een praktisch advies: loop een dag mee met artsen die werken in een van de specialismen waarnaar je overweegt te wisselen.