Nieuws
Naomi van Esschoten
4 minuten leestijd

Gooi het beroepsgeheim niet te snel overboord

Plaats een reactie
Getty Images
Getty Images

Met bebloede handen klopt Thijs H. aan bij een ggz-kliniek. De artsen die hem opnemen, melden dat niet; ze willen niet meteen het beroepsgeheim schenden. ‘Dat is niet alleen een juridische, maar ook een ethische afweging.’

Op een dinsdagmiddag in mei komt student Thijs H. (27) bij de Mondriaan-kliniek in Maastricht. De psychiater heeft geen goed gevoel bij de jongen met bloed aan zijn handen en kleren, die vertelt dat hij uren op de Brunssummerheide heeft gezworven en een mes bij zich draagt.

Thijs wordt opgenomen, maar al een paar uur later ontsnapt hij van de gesloten afdeling. Zijn ouders brengen hem ’s avonds laat weer terug en hij wordt nu opgenomen op de afdeling High & Intensive Care. Het vermoeden is dat de jongen betrokken is bij de moord op twee wandelaars op de hei, eerder die dag. Toch voelt het personeel van de kliniek, vanwege het beroepsgeheim, zich verplicht om te 
zwijgen.

Conflict van plichten

Vroeg in de ochtend van de volgende dag neemt Thijs opnieuw de benen. Door het brandalarm te laten afgaan weet hij te ontsnappen. Dit keer informeert de geneesheer-directeur de politie wel meteen over  de verdwijning van Thijs en zijn mogelijke betrokkenheid bij de moorden. De motivering: om meer slachtoffers te voorkomen. En door deze melding komt Thijs in het vizier bij de politie. ‘De artsen hebben voor een conflict van plichten gestaan’, reageert beleidsadviseur ethiek bij de KNMG Krista Tromp. ‘Je hebt een vertrouwensrelatie met je patiënt 
die je niet wilt schaden, maar als arts heb je ook de plicht om kwaad aan anderen te voorkomen.’

Niet verplicht

Toch waren de artsen niet verplicht om bij Thijs H. het beroepsgeheim te doorbreken. ‘Een wettelijke plicht is er alleen bij heel uitzonderlijke situaties’, vertelt Tromp. ‘Denk aan een zeer besmettelijke infectieziekte als open tbc. Dan gaat de volksgezondheid voor het belang van het individu. Daarnaast zijn er situaties waarin je het beroepsgeheim mág, maar niet hoeft te doorbreken. De arts maakt dan de afweging. Dat kan zijn als de patiënt toestemming geeft, of als er sprake is van “veronderstelde toestemming” van een overleden patiënt om informatie te delen. Een andere omstandigheid kan zich voordoen bij zwaarwegend belang. Dat komt weleens voor als nabestaanden opheldering willen over de wilsbekwaamheid van een overledene ten 
tijde van het opmaken van het testament. In al deze situaties kun je meestal eenvoudig de afweging maken of je het beroepsgeheim wilt doorbreken.’

Complexer ligt het bij het conflict van plichten. ‘De term zegt het eigenlijk al: je staat voor een moreel dilemma’, vertelt Tromp. 
‘Je hebt twee opties, en elke keuze doet een beetje pijn omdat je een waarde schendt. Daarom geldt: in wat je kiest heb je vrijheid, maar tegelijkertijd de verantwoordelijkheid om je besluit te onderbouwen.’ Ze geeft een voorbeeld van zo’n conflict van plichten. 
‘Je behandelt een vrouw op de SEH die flink gedronken heeft. Na de behandeling wil zij weer in de auto stappen. Ze kan daarmee slachtoffers maken en zo een gevaar vormen voor haarzelf en anderen. Wat doe je dan?’

‘Bij een conflict van plichten 
doet elke keuze een beetje pijn’

Vertrouwensrelatie

Het lijkt logisch om direct de politie te waarschuwen, maar daar is Tromp geen voorstander van. ‘In de eerste plaats ben je arts en geen rechercheur: jouw taak is zorg verlenen. En voor goede zorg is een vertrouwensrelatie een basisvoorwaarde. Patiënten moeten het vertrouwen hebben dat wat zij jou vertellen, bij jou veilig is. Oók als ze iets ergs hebben gedaan. Of dat nu drank- of drugsgebruik is, geweldpleging of iets anders. Het gaat bij het beroepsgeheim om individuele waarden – zoals het recht op privacy – maar ook om  collectieve: we willen dat mensen naar een arts kunnen gaan, en durven gaan. Want het beroepsgeheim beschermt de maatschappij ook. Zo durfde Thijs H. zich toch weer te melden bij de kliniek. Had hij dat niet gedaan, dan was hij niet in het vizier van de politie gekomen.’

Autosleutels

Terug naar omgaan met het conflict van 
plichten. ‘Een belangrijke motivatie om het beroepsgeheim te doorbreken, is om gevaar voor anderen te voorkomen. Maar dat kan vaak ook zonder het beroepsgeheim te schenden. Meestal zijn er volop mogelijkheden om met minder ingrijpende middelen je doel te bereiken. In het voorbeeld van de dronken vrouw kun je bijvoorbeeld proberen haar ervan te overtuigen dat rijden niet verstandig is. Je kunt haar voorstellen dat iemand haar komt ophalen, of haar autosleutels innemen en een taxi bestellen.’

Een andere veelvoorkomende situatie is als een patiënt dreigt om iemand iets aan te doen. Tromp: ‘Neem zo’n uiting altijd serieus. Maar voordat je de politie alarmeert onderzoek je eerst of iemand eerder al zulke uitspraken heeft gedaan, en of hij die toen heeft waargemaakt. Bedenk verder dat de politie vaak pas in actie komt als er daadwerkelijk iets gebeurt. En dan heb jij een hoge prijs betaald door je beroepsgeheim te schenden, want de vertrouwensrelatie is vanaf dat moment onherstelbaar beschadigd.’

Onverwachte oplossing

Het advies van Krista Tromp is dan ook om bij een conflict van plichten niet te snel te beslissen. ‘Het stappenplan uit de “ethische toolkit” kan je ondersteunen om tot een weloverwogen besluit te komen, niet alleen gebaseerd op een gevoel maar op argumenten. Bespreek het ook met collega’s. Het blijft jouw besluit, maar een ander kan een on­verwachte oplossing of waardevol inzicht aandragen. Bij Thijs H. zie je dat de artsen niet over één nacht ijs zijn gegaan, er met elkaar over hebben ge­praat en het beroepsgeheim pas hebben doorbroken toen alle andere opties waren uitgeput.’ 

Met bebloede handen klopt Thijs H. aan bij een ggz-kliniek. De artsen die hem opnemen, melden dat niet; ze willen niet meteen het beroeps­geheim schenden. ‘Dat is niet alleen een juridische, maar ook een ethische afweging.’

De Ethische Toolkit van de KNMG en De Geneeskundestudent met een handig stappenplan vind je op: ethischetoolkit.nl.

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.