Elke arts een ‘medisch leider’

Medisch leiderschap wordt vaak geassocieerd met managers en bestuurders. Ten onrechte, vinden arts-onderzoekers die het begrip onlangs hebben gedefinieerd. Een introductie in hun opvatting van het begrip aan de hand van vijf vragen. Lieke de Kwant

1. Medisch leiderschap, dat is toch iets voor later als ik een hoge positie heb?
Nee. Managen en besturen zijn mogelijke vormen van medisch leiderschap, maar ‘de baas zijn’ is zeker geen vereiste. Het is een basishouding: het vermogen te zien wat er beter kan en te doen wat daarvoor nodig is. Dat kan te allen tijde en op alle niveaus, aldus de Werkgroep Raamwerk Medisch Leiderschap (Werkgroep RML, zie kader). Als het lastig blijkt patiënten in de spreekkamer te motiveren tot meer sporten, vraagt een medisch leider zich bijvoorbeeld af of hij iets aan zijn eigen uitstraling moet doen of wat af moet vallen. Als teamvergaderingen altijd uitlopen, stelt een medisch leider voor daar samen iets aan te doen. En als artsen zien dat er nog veel publieke onwetendheid is over aandoening X, tonen ze zich ‘medische leiders’ door een krantenartikel te schrijven. De speelruimte hierbij is voor een ervaren specialist of hoofd van de afdeling uiteraard groter dan voor een jongste co, maar ook díe kan het eigen gedrag bijsturen en de mond opentrekken als dat de patiëntenzorg ten goede komt.

2. Moeten we dan nóg een trucje aanleren?
Ja en nee. De meeste (aankomend) artsen vertonen het onder 1. beschreven gedrag natuurlijk al. Ze houden zichzelf wel eens een spiegel voor, voelen zich soms medeverantwoordelijk voor de organisatie van zorg en denken na over de invloed van maatschappelijke ontwikkelingen op gezondheid. Ze zijn kortom al meer ‘medisch leider’ dan ze beseffen. Waar het de Werkgroep RML om gaat, is de bewustwording hiervan. Ze maken de vergelijking met ethiek, communicatie en wetenschap; ook allemaal ‘gewone’ onderdelen van het medische werk die expliciet aan de orde komen in de geneeskundestudie en de vervolgopleiding, waar nascholingen en debatten over worden gehouden. Zo zou het met medisch leiderschap ook moeten.

3. Waarom is medisch leiderschap zo belangrijk?
Twee redenen. Ten eerste is de rol van de arts veranderd. Het bezitten van kennis is nog altijd belangrijk, maar niet het belangrijkst. Een dokter is in de eerste plaats de persoon die een situatie overziet en samen met de patiënt bepaalt wat er moet gebeuren. Dat heeft alles te maken met het sturen van verandering – de essentie van medisch leiderschap (zie definitie). Ten tweede hebben veel medici het gevoel dat de zeggenschap over hun domein is overgenomen door politici en bureaucraten. Ze hebben last van bezuinigingen, de bemoeienis van zorgverzekeraars en een overvloed aan regels. Mopperen helpt niet, de eigen leiderschapskwaliteiten ontwikkelen mogelijk wel.

4. Moeten artsen supermensen worden?
Het Raamwerk Medisch Leiderschap kan wel die indruk wekken. Volgens dat competentieprofiel met maar liefst twaalf subcompetenties handelt de medisch leider vanuit een visie, werkt hij continu aan zichzelf, vertoont hij voorbeeldgedrag, stelt hij zich kwetsbaar op, neemt hij medische én maatschappelijke verantwoordelijkheid, kent hij de geldstromen, denkt hij aan kosten en kwaliteit, verbindt hij mensen, enzovoort enzovoort. De makers benadrukken echter dat niet iedereen de hele waslijst aan kwaliteiten in dezelfde mate en op hetzelfde moment hoeft te hebben. Net zoals niet elke arts een briljant wetenschapper, ethicus of communicator hoeft te zijn. Iedereen maakt zijn eigen mix, afhankelijk van ervaring en persoonlijkheid.

5. Wat ga ik hiervan merken?
In voorbeeldland Canada heeft medisch leiderschap inmiddels een plaats gekregen in de CanMeds-competenties. De kans is groot dit in Nederland ook gaat gebeuren, hetzij als extra – achtste – kerncompetentie, hetzij als vervanger van een verwante competentie zoals ‘organisatie’. Dat betekent dat alle geneeskundefaculteiten, medische vervolgopleidingen en makers van nascholing op zeker moment aandacht gaan besteden aan medisch leiderschap. Het is daarom meer dan waarschijnlijk dat je op enig moment in je (vervolg)opleiding of loopbaan zult worden uitgedaagd om de medisch leider in jezelf wakker te schudden.

Raamwerk Medisch Leiderschap

Dit is de wat cryptische naam van een uitgebreid competentieprofiel dat arts-onderzoekers van de Universiteit Twente (UT) en het Platform Medisch Leiderschap (PML) half september hebben gepresenteerd. Het beschrijft twaalf aspecten van medisch leiderschap, waaronder leiden vanuit visie, persoonlijke ontwikkeling, voorbeeldgedrag, ondernemen en innoveren, verantwoordelijkheid nemen, invloed uitoefenen, zichtbaar zijn en verbinden. Doel is om het veelgehoorde begrip ‘medisch leiderschap’ eenduidig te definiëren en toepasbaar te maken in Nederland.

De Werkgroep RML stond onder leiding van arts-onderzoeker Wouter Keijser van de UT en huisarts Sietse Wieringa van PML. Een interview met hen vormde de basis voor dit artikel. Het competentieprofiel kun je bekijken bij dit artikel op artsinspe.nl

Zie ook

• Het Raamwerk Medisch Leiderschap (RML1.0)
• Meer informatie over het Platform Medisch Leiderschap
• Meer informatie over medisch leiderschap in de vervolgopleiding
• Het project Verwonder & Verbeter

Lees ook

• Neem de regie in handen (AiS, 23 mei 2014)
• De kunst van medisch leiderschap (MC, 18 december 2014)