Een goede manier om in opleiding te komen?

‘Het dedicated schakeljaar (zie kader voor uitleg) is minder groot geworden dan voorzien, daar zijn meerdere redenen voor. Overschat is bijvoorbeeld hoeveel geneeskundestudenten het dedicated schakeljaar willen doen’, zegt Dov Ballak, senior beleidsadviseur onderzoek & onderwijs van de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU). Volgens Ballak weten veel geneeskundestudenten, ook in de laatste fase van de opleiding, nog helemaal niet goed wat voor specialisatie zij willen gaan doen. ‘Zij gebruiken dat laatste jaar van de coschappen om daarachter te komen. Veel pas afgestudeerde basisartsen kiezen er daarnaast bewust voor enige tijd te werken als anios om zich te verdiepen. Op die manier voelen ze zich zekerder over hun keuze. Het doen van een dedicated schakeljaar voelt voor sommigen minder vrijblijvend. Formeel leg je je niet vast, maar zo kan het wel worden ervaren.’

Volgens Ballak hebben nog meer factoren een rol gespeeld bij de beperkt gebleven omvang van het dedicated schakeljaar. Zo is het aantal opleidingsplaatsen sinds 2014 met ongeveer een kwart verminderd, waardoor minder ‘garantie’ kan worden gegeven op toelating tot de gewenste opleiding. Ook de bereidwilligheid van opleidingen en de bureaucratische rompslomp spelen een rol. Ballak: ‘Maar het dedicated schakeljaar is niet alleen maar kommer en kwel hoor! Voor geneeskundestudenten die écht weten wat ze willen, is het een uitstekende manier om zich te profileren en snel en efficiënt klaargestoomd te worden voor hun uiteindelijke vak.’

Weinig animo

Het dedicated schakeljaar was een project van drie jaar, dat in 2017 ten einde liep. Tijdens het project bestond al variatie in hoe de verschillende faculteiten het dedicated schakeljaar inrichtten. Na het project lag de verantwoordelijkheid voor de verdere organisatie, financiering en implementatie bij de umc’s.

De Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam, die samen optrokken in het project, zijn inmiddels echter gestopt. De reden daarvoor was dat het niet leidde tot het beoogde resultaat, zo licht een woordvoerder namens beide faculteiten toe. ‘De bedoeling was dat een hoger percentage basisartsen direct na de geneeskundeopleiding instroomt in een vervolgopleiding, maar dat gebeurde niet. Ook was er weinig animo onder de studenten en vormde het dedicated schakeljaar uiteindelijk een te grote tijdsinvestering voor een niet behaald doel.’

‘Ook de uitgebreide sollicitatierondes waren inspirerend maar tijdrovend’

Ook het Radboudumc is eind 2018 definitief gestopt met het dedicated schakeljaar. De belangrijkste reden daarvoor was dat het logistiek en organisatorisch lastig was de stages te regelen voor de coassistenten die het dedicated schakeljaar deden. Dat stelt internist Jacqueline de Graaf, opleidingsdirecteur medisch-specialistische vervolgopleidingen én initiator van het dedicated schakeljaar in het OOR-ON (Onderwijs- en OpleidingsRegio Oost-Nederland). De Graaf: ‘Het kostte de opleiders ook veel tijd. Zij hebben allemaal een opleidingsplan geschreven voor de schakeljaarstudenten, er waren informatieavonden en speed­datesessies met opleiders. Daar waren gemiddeld ruim 150 geneeskundestudenten aanwezig. Ook de uitgebreide sollicitatierondes waren inspirerend maar tijdrovend. Ten slotte vroeg de begeleiding van deze coassistenten veel tijd, omdat ze nog niet bevoegd waren, maar wel werk deden vergelijkbaar met dat van een anios.’

Koppeling losgelaten

Het dedicated schakeljaar was wél succesvol, stelt De Graaf. ‘De animo onder studenten was groot. In totaal zijn 120 studenten ingestroomd tussen 2014 en 2018 en meer dan 200 studenten hebben gesolliciteerd. In de eerste twee jaar stroomde het grootste deel van onze studenten met korting op de opleidingsduur door in de vervolgopleiding. Echter, de laatste twee jaar is de koppeling met het direct krijgen van een opleidingsplek losgelaten, omdat het aantal opleidingsplekken sterk is teruggelopen. Ook is de pool van ervaren artsen die solliciteren op een opleidingsplek groter geworden. Opleiders zien graag dat hun toekomstige aiossen ervaring hebben als anios, het vak in de klinische context hebben meegemaakt én hebben ervaren wat het betekent om – ook tijdens diensten – verantwoordelijkheid als arts te dragen.’

Mede geïnspireerd door het dedicated schakeljaar, wordt de master in Nijmegen momenteel herzien, vertelt De Graaf. ‘Het derde jaar wordt een gepersonaliseerd, individueel traject voor álle studenten. Iedereen doet dan eigenlijk een soort dedicated schakeljaar. Iedereen kan dat jaar individueel invullen, gericht een profiel uitkiezen dat past bij de vervolgopleiding die ze ambiëren.’

Oneerlijkheid

De geneeskundeopleiding in Maastricht heeft vanaf het begin van het project bewust gekozen voor een andere vorm, vertelt Mariëtte Cruijssen, hoofd afdeling Strategie & Beleid Onderwijs. Cruijssen: ‘Wij geloven niet in het schakeljaarprincipe vanwege de oneerlijkheid die daarin opgesloten zit. Er zijn drie studenten voor uiteindelijk één opleidingsplek. Daarmee introduceer je concurrentie met het risico op overwerk, overbelasting, oncollegiaal gedrag. Uiteindelijk worden er twee personen teleur­gesteld. Voor hen wordt het moeilijker om elders emplooi te vinden, omdat ze gegokt hebben op een specifieke vervolgopleiding, maar niet goed genoeg waren. Wij bieden daarom in de hele driejarige master mogelijk­heden richting te geven aan de eigen wensen en het eigen profiel voor de toekomst. Dit vormt dus een schakelperiode voor iedereen.’

‘Wij geloven niet in het schakeljaarprincipe vanwege de oneerlijkheid’

Het Erasmus MC heeft ook een eigen draai gegeven aan het dedicated schakeljaar, dat onder de naam ‘klinisch excellentietraject’ voor zeven specialismen wordt aan­geboden. Volgens een woordvoerder is de belangstelling groot, maar het aantal beschikbare plekken met zo’n tien à vijftien studenten per jaar beperkt. Erasmus MC ziet het schakeljaar als een goede manier om tijdens de basisopleiding klinisch talentvolle kandidaten te ‘scouten’ voor een vervolgopleiding. ‘Studenten die succesvol een klinisch excellentietraject in de psychiatrie hebben afgerond, krijgen een plek in de vervolgopleiding. Bij kindergeneeskunde is er één opleidingsplek en wordt gekozen uit de studenten die dat schakeljaar hebben gedaan. Voor de andere opleidingen is er geen automatische doorstroom, al krijgen de kandidaten wel een grote plus achter hun naam’, aldus de woordvoerder.

Minder dan tien

Het LUMC biedt het dedicated schakeljaar aan voor vijftien verschillende specialismen. Volgens een woordvoerder van het LUMC doen er jaarlijks minder dan tien studenten mee en het aantal per specialisme wisselt dan ook. In het UMC Utrecht zijn er drie mogelijkheden voor een dedicated schakeljaar, waar jaarlijks zo’n dertig studenten aan meedoen. Hier zijn ze niet specifiek op één specialisme gericht, maar op een interesse­gebied: vitale functies, moeder en kind en oncologie. In februari gaat het dedicated profiel ‘mobility’ van start. Volgens een UMCU-woordvoerder kan een al te specifiek profiel nadelig zijn voor studenten. In Groningen deden de afdelingen Orthopedie, Radiologie en Huisartsgeneeskunde mee aan het dedicated schakeljaar. Volgens een UMCG-woordvoerder is de opleiding er niet in geslaagd andere opleiders zover te krijgen dat ze een dedicated schakeljaar gingen bieden, omdat zij afgestudeerde artsen liever eerst een tijdje als anios wilden hebben. 

Het dedicated schakeljaar

In 2014 gingen de geneeskundefaculteiten van start met het dedicated schakeljaar, op initiatief van de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU). De aanleiding was een bezuinigingsmaatregel van 218 miljoen euro in de medisch-specialistische vervolgopleidingen. Kort samengevat krijgen ziekenhuizen sindsdien minder opleidingsbudget per aios en was de opdra cht de gemiddelde opleidingsduur te verkorten met uiteindelijk gemiddeld zeven maanden in 2022. Door die verkorting wordt de opleiding goedkoper. Inmiddels kunnen aiossen op basis van competenties korting krijgen op de opleidingsduur. Die competenties kunnen tijdens of na de master van de geneeskundeopleiding verworven worden, bijvoorbeeld ook door werkervaring als anios. Inmiddels is het laatste jaar van de master in alle opleidingen een profileringsjaar. Studenten houden een portfolio bij waarin hun competenties staan en op basis waarvan zij later korting kunnen krijgen op de duur van de vervolgopleiding.

Het dedicated schakeljaar is bedoeld voor geneeskundestudenten in het laatste jaar van hun coschappen. Iedere faculteit richtte vanaf het begin het schakeljaar anders in, maar voor de meeste deelnemende faculteiten geldt dat geneeskundestudenten zich dat jaar geheel toeleggen op het vak waarin zij zich uiteindelijk zouden willen specialiseren. Geïnteresseerde studenten doorlopen meestal een vrij uitgebreide sollicitatieprocedure om in aanmerking te komen voor een schakeljaarplek.

Door het dedicated schakeljaar zouden pas afgestudeerde basisartsen meer kans moeten maken op de gewenste opleidingsplek en uiteindelijk maximaal een halfjaar korting krijgen op de opleidingsduur. De ambities van de NFU waren hoog bij aanvang in 2014; vanaf 2016 zou 20 procent van de studenten een dedicated schakeljaar moeten doen en vanaf 2018 zou een derde van de aiossen die beginnen aan een vervolgopleiding dat doen na een dedicated schakeljaar. In 2021 zou de gemiddelde opleidingsduur een halfjaar korter moeten zijn.