Dokter versus influencer

Artsen gruwelen van deze ontwikkeling en zijn bang dat bijvoorbeeld de dalende vacci­natiegraad en het verminderd anticonceptie­gebruik hieraan te danken zijn. Toch is het belangrijk te beseffen dat niet alles wat op internet staat onzin is, maar dat het te midden van deze virtuele jungle soms moeilijk is om de feiten van de fabels te scheiden.

Vitaminesupplementen

Op social media gaan bijvoorbeeld veel verschillende adviezen over vitaminesupplementen rond. Veel influencers proberen hun volgers voedingssupplementen aan te smeren. En dat werkt goed; uit een peiling van het RIVM blijkt dat 69 procent van de vrouwen en 44 procent van de mannen weleens voedingssupplementen slikt.¹ Mensen met een gevarieerd voedings­patroon hebben dit echter helemaal niet nodig. Alleen voor specifieke groepen worden supplementen geadviseerd. Aan vrouwen boven de 50 jaar en mensen met een donkere huidskleur wordt bijvoorbeeld vitamine D aangeraden en aan veganisten vitamine B12. Ook bij een inname van minder dan 1500 kcal per dag kan het verstandig zijn multivitaminen te slikken. Voor de meeste mensen zijn voedings­supplementen dus overbodig, maar kan het ook kwaad?

Soms bevatten voedingssupplementen meer dan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van een bepaalde vitamine of mineraal. Het Voedingscentrum schrijft dat meer dan de dagelijkse aanbevolen hoeveelheid niet nodig is. Een overschot aan vitamine B6 kan zelfs tot neuropathische klachten leiden.² En ook zink en magnesium kunnen bij een hoge concentratie bijwerkingen geven. Hoewel een multivitaminepil met te hoge doseringen niet automatisch leidt tot gevaarlijke overschotten, is het geen kwestie van ‘baat het niet dan schaadt het niet’.

Het is geen kwestie van ‘baat het niet dan schaadt het niet’

Roken en vapen

Een andere discussie die op social media veel wordt gevoerd, gaat over roken en vapen. Door influencers wordt vapen vaak gepresenteerd als het onschuldigere en minder schadelijke alternatief voor roken. Onder de jongeren tussen 15 en 17 jaar gebruikt 23,3 procent maandelijks een vape. Door het vaak kleurrijke uiterlijk van vapes zien ze er onschuldiger uit dan sigaretten, maar is dit ook echt zo? Bij de verbranding van een sigaret komen veel schadelijke chemische stoffen vrij die de kans op ziektes, zoals COPD en longkanker, fors verhogen. In een vape zit een vloeistof (e-liquid) die op een lagere temperatuur ­verdampt wordt, waardoor minder van deze ­schadelijke stoffen vrij komen.

Tabaksrook zorgt voor het langdurig vernauwen van bloedvaten, wat uiteindelijk hart- en vaatziekten kan veroorzaken. De vernauwing van de bloedvaten bij vapen duurt minder lang, waardoor het risico op hart- en vaat­ziekten minder hoog is. De e-liquids bevatten echter naast nicotine vaak ook nicotinezouten. Dit is een vorm van nicotine die niet alleen snel terechtkomt in de hersenen, maar die ook minder scherp in de keel voelt en daardoor makkelijker te roken is. Hierdoor kun je sneller veel nicotine binnenkrijgen dan bij een sigaret, waardoor gebruikers geneigd zijn meer te inhaleren. Zo kan er een nicotinevergiftiging of een epileptische aanval ontstaan. Ook is bekend dat jonge vapers op lange termijn concentratie- en angststoornissen kunnen ontwikkelen. Verder heeft de verhoogde blootstelling aan nicotine bij het vapen gezorgd voor het ontstaan van een nieuwe longziekte: EVALI (e-cigarette or vaping use-associated lung injury). Dit veroorzaakt klachten als kortademigheid, hoesten, misselijkheid of braken, pijn op de borst, diarree en koorts. Uiteindelijk kan hierdoor ernstige longschade ontstaan.

Kiezen tussen vapen en roken is dus kiezen tussen twee kwaden. Bovendien is een goede vergelijking niet mogelijk, omdat de lange­termijneffecten van vapen nog niet bekend zijn. Wel is duidelijk dat beide gewoontes ­aanzienlijke gezondheidsrisico’s met zich ­meebrengen.

Het is belangrijk om je ­patiënten serieus te blijven nemen

Anticonceptie

De impact van social media op gezondheidskwesties werd in de afgelopen tijd ook duidelijk zichtbaar in de discussie over natuurlijke anticonceptie. Uit onderzoek van expertise­centrum Rutgers blijkt dat 14 procent van de vrouwen natuurlijke anticonceptiemethoden gebruikt.³ Dit is mogelijk toe te schrijven aan influencers die deze methoden, zoals periodieke onthouding en cycle tracking-apps, aanmoedigen. Deze influencers vertellen hierbij hun eigen horrorverhalen over het gebruik van hormonale anticonceptie en belichten ver­volgens alle risico’s en nadelen ervan. Zelden hoor je influencers lovend praten over de pil, die in de jaren zestig het begin was van de ­seksuele revolutie. Dit maakt de informatie eenzijdig, maar niet per definitie onwaar.

Veel specialisten maken zich zorgen over de betrouwbaarheid van deze natuurlijke ­anticonceptiemethoden. Toch is het belangrijk patiënten ruimte te geven om hun zorgen te uiten en het gesprek zonder vooroordelen aan te gaan. Veel vrouwen zijn zich immers bewust van de risico’s die ze nemen en daarom is het essentieel om hun motivatie boven tafel te krijgen. Als vrouwen gemotiveerd zijn door social media, kun je proberen te achterhalen of ze slachtoffer zijn geworden van eenzijdige informatie of desinformatie. Zo wordt op social media bijvoorbeeld vaak gerefereerd aan een artikel uit 2018 dat stelt dat er een verband is tussen hormonale anticonceptie en zelfdoding.⁴ Wanneer je dit artikel goed leest, is deze conclusie te kort door de bocht. Er is in dit onderzoek namelijk geen rekening gehouden met confounders die ook het risico op zelfdoding vergroten. Ook wordt er vaak gehamerd op het risico op trombose bij gebruik van de anticonceptiepil. Als vrouwen horen dat het risico op trombose drie tot vijf keer zo hoog is bij pilgebruikers, schrikken ze enorm. Het is daarom belangrijk om deze cijfers in perspectief te plaatsen. De kans dat je overlijdt aan trombose door pilgebruik is heel klein.

Dokters Vandaag

Niet alleen vrouwen worden beïnvloed door eenzijdige informatie, ook artsen zijn vaak niet goed ingelezen op dit onderwerp en ­vellen te snel een oordeel over patiënten die kiezen voor natuurlijke anticonceptie. Een objectief standpunt innemen is lastig, want er is nog maar weinig onderzoek naar gedaan. Het onderzoek dat er wel is, laat zien dat 2 tot 34 procent van de vrouwen die natuurlijke anticonceptie gebruiken, jaarlijks ongewenst zwanger raakt.⁵ De grote variatie komt door de verschillen in betrouwbaarheid tussen de methoden en hoe consequent de methoden worden gevolgd.

Gelukkig zijn er steeds meer initiatieven die zich verzetten tegen de desinformatie die op social media rondgaat. Een voorbeeld hiervan is het TikTok-kanaal Dokters Vandaag, opgericht door verschillende artsen door het hele land. Op dit kanaal komen zij in actie tegen medische desinformatie door middel van filmpjes waarin zij antwoorden geven op vragen van kijkers. Ook op het spreekuur kunnen we voorkomen dat patiënten in een socialmedia­fuik lopen. Het is hierbij belangrijk om je ­patiënten serieus te blijven nemen en ver­volgens de feiten van de fabels te scheiden. Zo kunnen we onze patiënten veilig door de medische virtuele jungle leiden. 

Bekijk hier het TikTok account van Dokters Vandaag.