‘Can I have het klemmetje?'

Mijn zes maanden in Afrika begin ik met een coschap chirurgie in Malawi. Ik had mezelf voorbereid met een stage van twee weken in Nederland, vooral om er weer in te komen. De laatste chirurgische ervaring stamde namelijk toch alweer uit het coschap van twee jaar daarvoor.

Gebrek
Met de ervaring van veertien dagen ‘frisse Hollandse chirurgie’ en een grote rugzak vol steriele handschoenen, operatiemutsjes en andere bagage, vertrek ik. Een maand lang reis ik door het zuiden van Malawi in het kader van het Clinical Officers Trainingsproject.
Vanwege een gebrek aan medici in het land, voeren clinical officers er het artsenwerk uit.    Clinical officers hebben een soort medische vierjarige hbo-opleiding gehad, maar zijn slechts matig op hun taak voorbereid. Met het Clinical Officers Trainingsproject helpen Nederlandse chirurgen hen bij het uitbreiden van de chirurgische vaardigheden.
Als coassistent bezoek ik samen met een Nederlandse chirurg de clinical officers in hun eigen ziekenhuis. Samen onderzoeken we op de poli de patiënten, lopen we visite en voeren we operaties uit. Op die manier bezoek ik in vier weken tijd verschillende ziekenhuizen in het zuidelijke deel van Malawi.
De dagtochten naar de ziekenhuizen ondernemen we vanaf de stad Blantyre. Daar is ook het Queen Elisabeth Central Hospital gevestigd, het universiteitsziekenhuis.
Afhankelijk van de reisafstand, vertrekken we rond half zeven vanaf het huis van de chirurg. We reizen met een stevige jeep die alle hobbelige zand- en waterwegen in Malawi aankan. Na een mooie tocht door bergen, over rivieren, langs maïsvelden, theeplantages en kuddes koeien, bereiken we rond acht uur het ziekenhuis. De dag start met visitelopen, samen met de clinical officer. Bij elke patiënt beoordeelt de chirurg het gevoerde beleid, zo nodig maakt hij op- en aanmerkingen. Vervolgens bespreekt de clinical officer op de poli zijn ‘moeilijke patiënten’, waarover hij graag advies wil.

In het vuur
Op deze manier komen er allerlei cases voorbij, zoals die van de uitgemergelde man met gapende wonden en onderhuidse abcessen. De oorzaak van deze ernstige pyomyositis laat zich wel raden, ook zonder de uitslag van de hiv-test te weten. Ook zien we veel patiënten met ascitesbuiken door (alcoholische) levercirrose of onbehandelde schistosomiasis en compleet verbrande buiken en benen bij epilepsiepatiënten die in het vuur zijn gegooid tijdens een insult om zo de boze geest uit het lijf te drijven.
Er valt hier genoeg te leren. Bijvoorbeeld van de man met de pulserende zwelling, paratracheaal, gezien de ulcus in de mond waarschijnlijk veroorzaakt door een aan syfilis gerelateerd aneurysma aortae. Of van het kindje met een enorme gibbus en een parese: het kleine abces met wittig pus suggereert spinale tbc met zenuwcompressie. Ook de jonge albino met een grote preauriculair groeiende bloemkool zal ik niet snel vergeten: ondanks het dragen van een petje is hij toch slachtoffer geworden van de Afrikaanse zon waarvan ik zo geniet.

Biopten nemen
Na alle tropische cases kan het operatiewerk beginnen. Meestal betreft het simpele ingrepen die de chirurg de clinical officer probeert te leren, zodat deze in het vervolg ook zelf veelvoorkomende liesbreuken kan repareren, hydrokèles draineren en biopten uit rare gezwellen of niet genezende wonden nemen. Als coassistent krijg ik de rol van scrub nurse, ofwel OK-assistent. Ik ben opeens verantwoordelijk voor het hele instrumentarium en dat vergt nog best even wat oefening, zo in het Engels. De chirurg vindt het blijkbaar ook lastig, maak ik op uit zijn vraag ‘Can I have het klemmetje?’

Nijlpaarden
De altijd door het ziekenhuis verzorgde lunch bestaat doorgaans uit - met de vingers te verorberen - rijst met kippen- of runderbout. We eten gewoon ergens op de grond van de OK. Daarna gaan we weer verder opereren. Of wachten, als de verpleging de patiënt weer eens vergeet te brengen.
De dag wordt afgesloten met een college waarbij al het medische personeel welkom is. Daar het dagelijks hetzelfde verhaal is, slechts op een andere locatie met ander publiek, mag ik als coassistent die taak al gauw overnemen van de chirurg. Zo kan ik mijn in Nederland geleerde presentatievaardigheden ook in Afrika in de praktijk brengen.
Uiterlijk rond een uur of vijf is het tijd voor de terugreis. Rond zessen wordt het namelijk donker en dan is het te gevaarlijk om nog op de onverlichte wegen te rijden.
Om veraf gelegen ziekenhuizen te bezoeken, overnachten we daarom ook af en toe in een lodge. Dat is zeker geen straf. ‘s Ochtends kun je er naar de nijlpaarden in de rivier kijken, een duik nemen in het zwembad en genieten van het lekkere eten dat wordt bezorgd. Op zulke momenten denk ik wel eens: hoezo hardwerkende chirurgen? Dit is een heerlijke vakantiebaan!

Saskia van Vugt, coassistent, vijfdejaars geneeskundestudent, Universiteit Utrecht