Baas in eigen buik

Abortus en de wetgeving hieromheen zijn een omstreden onderwerp en daarom woedt er een voortdurend medisch-ethisch debat. In Nederland speelt in het bijzonder de kwestie van de bedenktijd voorafgaand aan een abortus. De meningen over wel of geen bedenktijd zijn verdeeld en soms lijken beide kanten steeds stelliger te worden in hun overtuigingen. Onlangs was een meerderheid van de Tweede Kamer voor het afschaffen van de bedenktijd. Alhoewel velen er een mening over hebben, wordt er nauwelijks over gesproken door degenen die het daadwerkelijk hebben ondergaan.1 En dit terwijl een op de acht zwangerschappen in Nederland eindigt in een abortus.2 We zetten de argumenten van de voor- en tegenstanders nog eens op een rijtje en gaan in op de huidige wetgeving en discussie in Nederland en in andere landen.

Internationale nieuwsberichten

In het afgelopen jaar voerde de staat Texas een hernieuwde, zeer strenge abortuswet in. Abortus is daar alleen legaal ónder zes weken zwangerschap én als het voldoet aan heel strenge voorwaarden. Een zwangerschap die voortkomt uit verkrachting behoort niet tot deze voorwaarden. Een vrouw die abortus ondergaat en de betrokkenen kunnen een boete van 10.000 dollar krijgen.3

Ook binnen Europa worden de abortusregelingen strenger. De Volkskrant kopte eind januari 2021: ‘Woedende straatprotesten in Polen na bijna totaalverbod op abortus’.4 Polen besloot tot een totale ban op abortus behalve als de moeder in levensgevaar is of als de zwangerschap het gevolg is van verkrachting of incest. 

In Nederland deed dit nieuws op zijn zachtst gezegd een hoop stof opwaaien en dus stonden hier vrouwen én mannen massaal op om te protesteren voor de toegang tot abortus als onderdeel van het vrouwenrecht: ‘Baas in eigen buik’. De internationale gebeurtenissen raken een gevoelige snaar. Overigens is het is ook zeker niet zo dat iedereen in Nederland unaniem achter de toegang tot abortus staat. Maar de genoemde internationale ontwikkelingen staan haaks op het feit dat de Europese Unie abortus in juli 2021 tot een heus mensenrecht heeft uitgeroepen.

Het afschaffen van de bedenktijd

Abortus op zich is dus al een thema, maar in Nederland speelt óók nog een andere discussie: de verplichte bedenktijd bij abortus. Momenteel is de regelgeving als volgt. Een vrouw die tussen 16 dagen en 24 weken zwanger is, kan met of zonder bemiddeling van de huisarts naar een abortuskliniek gaan met een abortuswens. Hier moet zij verplicht naar de echo kijken en hierna vijf werkdagen wachten alvorens de abortus in gang wordt gezet.5 Ter vergelijking: in Duitsland mag een zwangerschap tot 12 weken worden afgebroken. En in België mag bij ernstige foetale afwijkingen een zwangerschap na 24 weken nog worden afgebroken. In Nederland kan dit ook, maar in de praktijk blijkt dit erg ingewikkeld. Wat betreft de bedenktijd: In Italië is die zeven dagen en in Slovenië twee dagen.6

In Nederland hanteren wij de regels van de Wet afbreking zwangerschap (Wafz), die in 1984, dus 38 jaar geleden, is ingevoerd. Een abortus die niet voldoet aan de eerder geschetste eisen en dus inclusief bedenktijd, wordt beoordeeld op basis van het strafrecht. Afgelopen jaren hebben verschillende partijen ervoor gepleit de bestaande wet te wijzigen door de bedenktijd af te schaffen, maar dit verzoek is meermaals afgewezen. In het nieuwe coalitieakkoord staat dat de regering toegankelijke abortuszorg wil garanderen en ook dat zij de nazorg aan vrouwen die kiezen voor zwangerschapsafbreking wil verbeteren.7 Ondanks de recente berichtgeving, staat nog niet vast dat de wet wordt aangepast. Hierbij is het belangrijk te melden dat de bedenktijd altijd mag worden gebruikt indien er twijfel bestaat over de keuze voor een abortus of als de vrouw in kwestie hier behoefte aan heeft.

Voor- en tegenstanders

Uit eerder onderzoek van o.a. het Amsterdam UMC blijkt dat vrouwen de bedenktijd erg belastend vinden. Rutgers, het kenniscentrum voor seksualiteit, vindt het verplicht opleggen van de vijf dagen te star en dwingend. Het afschaffen van de bedenktijd zou onnodige mentale drempels voor zwangeren wegnemen. Een abortus ondergaan is een ingrijpende ervaring maar ook de keuze hiervoor moet men niet licht nemen. Al voordat iemand naar een kliniek stapt, zal er goed over nagedacht zijn. D66, GroenLinks en PvdA zijn uitgesproken tegenstanders van de bedenktijd. Organisaties als Bureau Clara Wichmann, de Bovengrondse en Amnesty International vinden dat deze wet de autonomie van vrouwen aantast en noemen de bedenktijd betuttelend. Zij kaarten aan dat met het afschaffen van de bedenktijd, meer vrouwen binnen de termijn vallen waarin zij in aanmerking komen voor een minder invasieve vorm van abortus zoals een abortuspil in de eerste negen weken.8 Het Humanistisch Verbond bracht de afgelopen tijd ook het invoeren van bufferzones bij abortusklinieken onder de aandacht. Door een bufferzone in te voeren waar niet geprotesteerd mag worden, blijft de toegang tot een abortuskliniek ongehinderd. Hiermee wordt hopelijk ook de fysieke drempel verlaagd.9

Voorstanders van de bedenktijd, zoals de SGP en ChristenUnie, vinden juist dat de bedenktermijn nodig is omdat bij een abortus veel verantwoordelijkheid komt kijken. Zo sprak Kees van der Staaij (SGP) ‘Bij een ingrijpende beslissing waarbij het gaat om een ongeboren menselijk leven, is een verantwoordelijkheid aan de orde.’ Een uitspraak die tegenstanders van de bedenktijd tegen het hoofd stoot omdat het suggereert dat vrouwen deze verantwoordelijkheid niet kunnen dragen.

Andere groeperingen die tegen abortus in het algemeen zijn, zijn indirect ook tegenstander van iedere wijziging in de wetgeving ten gunste van abortus. Dit zijn bijvoorbeeld Christelijke groeperingen als Schreeuw om Leven en Jezus leeft. Zij staan bekend om hun demonstraties bij abortusklinieken en het hierbij actief aanspreken van vrouwen die deze klinieken binnenstappen.8 Demonstreren is een grondrecht en kan daarom niet verboden worden.10 Schreeuw om Leven biedt via hun website o.a. medische hulp aan vrouwen die spijt hebben van het innemen van een eerste abortuspil en waarmee zij de werking ongedaan kunnen maken. Ook delen zij nadelige lichamelijke gevolgen van een abortus en ervaringsverhalen van vrouwen die spijt hebben van hun abortus.11 Het is niet onbelangrijk te noemen dat er weinig cijfers zijn over het aantal vrouwen dat na eerst zeker te zijn van een abortus, zich in deze vijf dagen heeft bedacht. Ook zijn er weinig cijfers over welk aandeel vrouwen zich laat tegenhouden door de bedenktijd en hierdoor helemaal niet komt. Als laatste wordt op de website van de rijksoverheid ook genoemd dat de bedenktijd niet alleen in het belang van de vrouw is, maar dat ook de arts ervan overtuigd moet zijn dat iemand een vrijwillige en welbewuste keuze maakt.5

Het taboe rondom seksualiteit

Een ander belangrijk punt is dat er nog altijd veel onwetendheid is op het gebied van seksualiteit en zwangerschap. Onderzoek van Rutgers laat zien dat 59 procent van de Nederlandse jongeren onder de 25 jaar niet makkelijk praat over hun abortuservaring en bijna de helft hiervan schaamt zich hier zelfs voor. In een recent onderzoek van de NOS bleek dat 42 scholen de afgelopen jaren lessen hebben gehad van organisaties die duidelijk aangeven tegen abortus te zijn. En dit terwijl het volgens Rutgers juist zo belangrijk is de vrije keuze te benoemen bij met name een onbedoelde of ongewenste zwangerschap. Zij pleitten o.a. hierom voor een betere educatie rondom seksualiteit en zwangerschap om het taboe hieromheen te laten verdwijnen.1 Preventie van ongewenste zwangerschap is uiteindelijk het beste. Misschien is de bedenktijd zelf niet hetgeen waar de nadruk op moet liggen, maar is het meer hoe wij als maatschappij omgaan met deze thema’s.

Waar sommige landen de teugels aanspannen, gaan andere landen steeds meer afwijken van de vroeger heersende conservatieve normen. Waar Nederland progressief lijkt, heeft het verlagen van de fysieke en mentale drempel tot abortus nog veel voeten in de aarde. Het is belangrijk om kritisch te blijven kijken naar regels en wetten die wij als samenleving nastreven en de gevolgen hiervan voor het individu. In het abortusvraagstuk staat de vrouw centraal en het merendeel in de Tweede Kamer is momenteel man. Is het wel gewenst dat mannen beslissingen nemen over zaken die uiteindelijk vooral vrouwen aangaan? Er is geen antwoord op het ethische vraagstuk wanneer een bevruchte eicel daadwerkelijk een persoon met recht op leven wordt. Maar in welk scenario worden de rechten van een foetus belangrijker dan die van de vrouw in kwestie? Voor de toekomst is het goed dat artsen stil zullen staan bij de impact van een abortus op de gezondheid van de vrouw, net zozeer als bij de impact van een (ongewenste) zwangerschap. Het is belangrijk het gesprek aan te gaan en iedere vrouw te steunen in haar keuze.

Auteur:

Melina van Eijck

Bronnen

1.  https://rutgers.nl/nieuws/vrije-keuze-bij-ongewenste-of-onbedoelde-zwangerschap-staat-voorop/

2. https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/lees/artikelen/2020/vijf-misvattingen-over-abortus.html 

3. https://nos.nl/artikel/2397222-amerikaanse-regering-start-rechtszaak-tegen-texas-om-strenge-abortuswetgeving 

4. https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/woedende-straatprotesten-in-polen-na-bijna-totaalverbod-op-abortus~be5cfebf/ 

5.  https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/abortus/vraag-en-antwoord/abortus-regelen

6. https://decorrespondent.nl/12546/abortus-is-een-mensenrecht-maar-overal-ter-wereld-hebben-overheden-daar-maling-aan-ook-nederland/2346797412234-fd84af08

7. https://www.parlement.com/9291000/d/pdfs/coalitieakkoord-2021-2025.pdf

8. https://nos.nl/artikel/2370195-bedenktijd-voor-abortus-belastend-of-nodig-onderwerp-opnieuw-ter-discussie

9. https://www.humanistischverbond.nl/watwedoen/onze-programmas/leven-liefde-en-dood/bufferzones/

10. https://www.trouw.nl/religie-filosofie/deze-mensen-blijven-vrouwen-bij-abortusklinieken-confronteren-zo-n-twee-a-drie-keer-per-week-werkt-het~b8ba3211/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F 

11. https://www.schreeuwomleven.nl/