Blogs
Blog

Hoe meer dokter, hoe minder empathie

5 reacties

In de geneeskundeopleiding wordt uitgebreid aandacht besteed aan empathie en het tonen daarvan. Terecht, lijkt me. Toch laat onderzoek zien dat hoe verder geneeskundestudenten en artsen in hun opleiding komen, hoe minder empathie ze hebben voor hun patiënten. 1

Een experiment met 1199 artsen wees uit dat ervaren artsen de pijnintensiteit van patiënten significant lager inschatten dan minder ervaren collega’s.2 Er is ook neurowetenschappelijk bewijs: in een kleinschalige studie kregen vijftien internisten en een even grote controlegroep zonder medische achtergrond plaatjes te zien van lichaamsdelen die soms met een wattenstaafje aangeraakt, soms met een naald werden geprikt. De controlegroep vertoonde al vanaf 90 milliseconden meer activiteit in frontale en centropariëtale hersengebieden na het zien van de prikplaatjes. De internistenhersenen reageerden echter precies hetzelfde op pijn als op aanraking.3

Je kunt allerlei redenen bedenken voor deze empathische daling (een review noemt onder andere werkdruk, kortdurend patiëntcontact en een onveilige leeromgeving), maar ik denk dat het grotendeels pure noodzaak is. In het ziekenhuis zie ik de hele dag hartverscheurende dingen: een tiener heeft een kwaadaardig gezwel in haar hoofd, hordes mensen raken voorgoed verlamd of verliezen hun spraakvermogen, een jonge vader ligt na een suïcidepoging in een diepe coma waar hij nooit meer uit zal komen. Hoe zou ik de dag door kunnen komen als ik me in al die mensen volledig zou inleven?

Een ander voorbeeld van de noodzaak van empathie-afname is het rectaal toucher. Ik vertelde laatst aan een vriend hoe dat in zijn werk gaat. ‘Hoe kún je zoiets doen?’, vroeg hij vol afgrijzen. Ik dacht terug aan de eerste keer dat ik een rectaal toucher verrichtte: toen vroeg ik me min of meer hetzelfde af. Ik stond stijf van de spanning, niet alleen door mijn eigen tegenzin maar ook doordat ik veel te veel bezig was met hoe vervelend dit onderzoek voor de patiënt moest zijn. Daardoor duurde het lang en verliep het klunzig, ook met inachtneming van mijn onervarenheid. Nu, een paar jaar later, steek ik geroutineerd mijn vinger in om het even welke derrière. Uiteraard kondig ik zorgvuldig aan wat ik doe en ben ik alert op signalen van ongemak, maar dat het zo vlot gaat, komt juist omdat ik de patiënt voor eventjes zie als een stukje darm met een mens eromheen. Als de handschoen in de prullenbak ligt en de broek weer om de billen zit, praten we weer verder als mensen onder elkaar.

Wanneer je automatische empathie door gewenning afneemt, is het zaak om je bewust in te blijven leven – maar niet té veel. Als coassistent of arts moet je steeds afwisselen tussen invoelen en dan weer snel ontvoelen, anders hou je het niet vol. Dat is soms moeilijk, dikwijls een kwestie van ervaring, altijd een kunst.

Voetnoten

1. Neumann M, Edelhäuser F, Tauschel D, et al. Empathy decline and its reasons: a systematic review of studies with medical students and residents. Acad Med. 2011;86(8):996-1009.

2. Gleichgerrcht E, Decety J. The relationship between different facets of empathy, pain perception and compassion fatigue among physicians. Front Behav Neurosci. 2014 11;8:243.

3. Decety J, Yang CY, Cheng Y. Physicians down-regulate their pain empathy response: an event-related brain potential study. Neuroimage. 2010 1;50(4):1676-82.

Meer van Linda Jolink

  • Linda

    Linda is zesdejaars geneeskundestudent, afgestudeerd neurowetenschapper en satirisch tekenaar.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Bert

    Uroloog-seksuoloog nvvs, Messelink

    Dank voor je reactie. Fijn dat je er net zo over denkt. En hopen dat anderen dat wel uit je tekst opmaken want als ik je tekst lees zie ik geen overeenkomsten.
    Groet, Bert

  • Frans Derksen

    gepensioneerd huisarts en wetensch. onderzoeker Radboudumc., DOETINCHEM

    Dag Linda, dank voor je reactie. Je vroeg om referenties.
    Referenties, allen uit 2020 en 2021 en met verschillende meetmethodes:
    Blanco: Searching for the erosion of empathy. Longitudinaal cohorten medische studenten gevolgd en steeds gemeten met d...e Jefferson Scale of Empathy.
    Seeberger: Can empathy be preserved. Longitudinaal medische studenten die reflectieve essays schreven over hun ervaringen met empathie. Rolmodellen heel belangrijk
    Derksen: Clinical empathy in GP training; experiences and needs among Dutch GP trainees. Accepted by Patient Education and Counseling. Kwalitatief onderzoek; verschillende focusgroepen georganiseerd met AIOS huisartsopleiding op verschillende momenten van de opleiding (starters, na 1 jaar en na 3 jaar).
    Ik kijk er als volgt na: Bij compassie raakt de zorgverlener zo betrokken bij de situatie van de patiënt dat hij of zij zoveel mogelijk het lijden wil verlichten. Het wordt eigenlijk ook een probleem voor de dokter zelf.
    Bij empathie is er veel meer sprake van de 'as if' gedachte (Carl Rogers) d.w.z. je kunt wel inleven maar het blijft het probleem van de patiënt. Daardoor blijft professionele objectiviteit beter mogelijk en heeft empathie ook zo'n belangrijk effect bij enablement en empowerment van een patiënt (Stewart Mercer toonde dit aan)
    Tot zover mijn reactie. Frans Derksen

  • Linda Jolink

    geneeskundestudent

    Dank voor deze genuanceerde reacties.

    @Bert Messelink: volgens mij denken we er in grote lijnen hetzelfde over - met de kanttekening dat ik mezelf bij het schrijven van een blog, in tegenstelling tot bij patiëntencontact, ook de taak toewijs om he...t niet al te gezapig te laten worden (vandaar die zin over die derrières).

    @Frans Derksen: ik ben benieuwd naar de referenties die u aanhaalt. U zegt dat onderzoek uit 2020 laat zien dat empathisch *gedrag* toeneemt tijdens de opleiding, maar hoe is dit gemeten? Als artsen wat vaker 'goh, wat vervelend voor u' gaan zeggen naarmate ze meer ervaring hebben, wil dat niet per se zeggen dat ze ook meer empathie voelen. Neurowetenschappelijk onderzoek is niet zaligmakend, maar in dit geval wel relevant: de kleine EEG-studie die ik noemde, laat zien dat de vroege reactie op andermans pijn gedempt wordt in artsenhersenen. Vandaar mijn slotopmerking dat als je spontane empathie door gewenning afneemt (wat mij onvermijdelijk lijkt), het zaak is om je bewust in te blijven leven. Zie ook deze interessante visie van Keysers, Meffert en Gazzola, die op basis van empirische gegevens en kennis over spiegelneuronen onderscheid maken tussen spontane en opzettelijke empathie, en dat weer onderverdelen in cognitieve, emotionele, motorische en somatoensorische empathie: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3959551/.
    Wat betreft uw opmerking over compassie en empathie: welke definities van deze begrippen hanteert u dan precies? Volgens mij duidt empathie op 'inleven' en compassie op 'meeleven' of zelfs 'medelijden'. Me dunkt dat bij een emotioneel gezond mens empathie voor een zieke patiënt vanzelf leidt tot compassie. Hoe ziet u dit?

  • Bert Messelink

    uroloog-seksuoloog nvvs, Groningen

    De titel van je blog riep herkenning op en het begin nodigde uit tot verder lezen. Het vervolg nam een wending die ik niet had zien aankomen. Waarmee al duidelijk is dat de relatie ‘dokter-empathie’ voor mij heel anders voelt.

    Ik reageer nu allee...n op je stukje over het rectaal toucher. Je beschrijft je eigen ‘eerste keer’ en hoe je het nu doet. Je taalgebruik wordt ineens anders: ‘om het even welke derriere’. Ik mag regelmatig aanstaande collegae coachen bij het uitvoeren van een rectaal toucher. Mijn instructie: na goede voorbereiding (inclusief vragen naar eerdere ervaringen met dit onderzoek) en in voortdurend contact met de mens die op je onderzoeksbank ligt, zet je je vinger tegen de kringspier aan en geeft lichte druk. Daarmee verzoek je de kringspier en de patiënt om te ontspannen en je vinger toe te laten. En het antwoord zul je bijna altijd snel voelen: je vinger gaat makkelijk naar binnen. De patiënt kan ontspannen en de informatie die je over de kringspier en de bekkenbodem krijgt wordt betrouwbaarder.
    Empathie is iets wat je als dokter moet durven toelaten. En als iemand merkt dat dit lastig is dan zou ik zeggen: luister naar jezelf, voel wat er met jou gebeurt. En leer van die ervaringen, kijk hoe ze je kunnen helpen in het omgaan met die gevoelens. Praat erover met collega’s en deel persoonlijke ervaringen. Er zijn geen twee rectale touchers hetzelfde omdat er elke keer een andere mens voor je ligt. En je steeds een grens passeert die voor ieder mens een andere betekenis heeft.

    Het afnemen van een anamnese, het luisteren naar de longen, het voelen van de buik en het doen van een rectaal toucher: het lukt mij alleen wanneer ik de hele tijd als ‘mensen onder elkaar’ met de patiënt blijf communiceren.

  • Frans Derksen

    ex huisarts, nu wetenschappelijk onderzoeker Radboudumc, DOETINCHEM

    Ik vind het prijzenswaardig en heel belangrijk dat er door Linda Jolink in haar blog aandacht gevraagd wordt voor empathie (mijn promotieonderwerp). Ik plaats twee kanttekeningen bij dit blog.
    1. De teruggang van empathie waarover in dit blog gespro...ken wordt is een resultaat uit een Amerikaans onderzoek uit 2010. Het gevolg daarvan is geweest dat er meer aandacht voor empathie in de medische opleiding in Amerika is gekomen. Bijvoorbeeld doordat studenten, tijdens hun opleiding, samen literatuur bespreken of doordat ze zich inleven in hoofdrolspelers als ze samen toneel bezoeken en bespreken dat met elkaar. Recenter Europees onderzoek (2020) laat juist verbetering van empathisch gedrag in het verloop van de opleiding zien. Mijn recente onderzoek onder AIOS huisartsopleiding bevestigd dat. Het toont aan dat AIOS in de loop van de opleiding empathie steeds meer een plaats geven in hun groei als persoonlijkheid. Ze vinden in de loop van de opleiding steeds meer een balans in de empathische betrokkenheid en medisch technische aspecten van de zorg. Ze hebben er bovendien veel interesse in en willen meer achtergrondkennis.
    2. In het blog worden de begrippen compassie en empathie met elkaar verward. Ik denk zeker dat te veel compassie kan leiden tot 'compassion fatigue' en ik begrijp dat jonge artsen zich daartegen willen beschermen. Echter empathie is wat anders als compassie en zie ik als een essentieel onderdeel in de communicatie tussen arts en patiënt. Het is je in de communicatie open stellen voor het verhaal van de patiënt, je oprechte interesse of nieuwsgierigheid laten zien; vragen aan de patiënt om meer info en naar wat een ziekte of klacht in de context van de patiënt betekent. Wel proberen je eigen objectiviteit in acht te nemen. Want aan het einde van het consult wil je en moet je samen met de patiënt een plan van aanpak maken.
    Ik hoop hiermee wat nuancering te hebben aangebracht. Frans Derksen.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.